Chimborazo
Urcorazo
Chimborazo'nun güneybatıdan görünüşü
En yüksek noktası
Yükseklik	6310 metre
Çıkıntı	4.122 metre (13.524 ft)
Yalıtılma	846 kilometre (526 mi)
Koordinatlar	01°28 09″G 78°49′03″ B
Coğrafya
Konum	Ekvador
Jeoloji
Dağ türü	Stratovolkan
Tırmanma
İlk tırmanan	1880, Edward Whymper (J. ve L. Carrel rehberliğinde)

Chimborazo, 6310 metre yüksekliğinde sönmüş bir volkan. Ekvador'un en yüksek dağıdır. Zirvesi Yeryüzü'nün en uç noktasıdır.

Coğrafya ve jeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Chimborazo, Ekvador Andları'nın batı kordillerinde, aynı adla anılan eyalette bulunur. Komşu zirvesi 5018 m yüksekliğindeki Carihuairazo'dur. Chimborazo'nun heybetli zirvesi, ~3500 ile 4000 m yükseklikteki kendisini çevreleyen plato üzerinde 2500 m yükselir. Çapı temelinde yaklaşık 20 km tutar. İdeal şartlarda zirvesi, sahil şehri Guayaquil'den görülebilir. Çevresinde bulunan en önemli şehirler Riobamba (yaklaşık 30 km güneydoğuda), Ambato (yaklaşık 30 km kuzeydoğuda) ve Guaranda'dır (dağın yaklaşık 25 km güneybatısında). Chimborazo, Andlar'ın yerli hayvanları olan vikunya, lama ve alpakaların yaşam alanlarının korunmasına hizmet eden, doğal koruma alanı "Reserva de Produccion Faunistica Chimborazo"'nun içinde yer alır.

Buzul[değiştir | kaynağı değiştir]

Dağın üst kısmı, yaklaşık 5100 m'den itibaren buzullarla kaplıdır. Tek tek buzul kolları aşağıya, 4600 m'ye kadar uzanırlar. Chimborazo'nun buzulları Bolivar ve Chimborazo eyaletlerinin büyük kısmının su ihtiyacını karşılar. Chimborazo'nun buzulu son zamanlarda küresel ısınma, komşu dağ Tungurahua'nın aktüel faaliyetlerini takiben küllerle örtülmesi ve El Niño fenomeni sebepleriyle (Chaffaut & Guillaume 2004, [1]27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) oldukça kütle kaybına uğramıştır.

Diğer Ekvador dağlarında olduğu gibi Chimborazo buzullarının buzu da Hieleros (ispanyolcadaki buz sözcüğü Hielo 'dan türemiştir) diye tabir edilen kişilerce koparılır, Guaranda ve Riobamba'nın pazarlarında satılır.

Yükseklik[değiştir | kaynağı değiştir]

Chimborazo, 6.310 metre yükseklikle Ekvador'un en yüksek dağıdır ve Kuzey Amerika'daki bütün dağlardan daha yüksektir. Chimborazo, Himalayalar'ın ölçülmesinden önce dünyanın en yüksek dağı olarak geçiyordu. George Everest'in 1856 yılındaki ölçümleri, başta Everest Dağı olmak üzere pek çok Himalaya zirvesinin Chimborazo'dan belirgin bir biçimde daha yüksek olduğunu göstermiştir. Hatta Andlar'da bile, aralarında en yükseği 6,959 metre ile Aconcagua olan çok sayıda daha yüksek dağ ve volkan bilinir.

Yeryüzü'nün merkezine mesafe[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeryüzü'nün merkezinden (dünyanın çekirdeğinden,taşküreye doğru) ölçüldüğünde Chimborazo Dünya'nın en yüksek noktasıdır.^[1] Bunun sebebi gezegenin kusursuz bir küre olmayıp, ekvatordaki yarıçapının kutuplardaki yarıçapından büyük, geoit şekle sahip olmasıdır. Yeryüzünün merkezi baz alındığında 6.384.557 metre mesafe ile Chimborazo (1° güney enlemi), Everest Dağı'nın (29° kuzey enlemi) 6.382.414 metrelik mesafesini iki kilometreden daha fazla bir farkla geçer.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Chimborazo adının kökeni ile ilgili çeşitli teoriler mevcuttur. Bunlardan biri Cayapa dilindeki kadın - Schingbu - sözcüğü ile Quichua dilindeki (Quechua'nın lehçesi) buz/kar - Razo -kelimelerinin kombinasyonundan oluşur ve Buz-kadın olarak ortaya çıkar. Bir diğeri ise Jívaro dilindeki Chimbo taht/tanrı tahtı sözcüğünün kombinasyonundan Buzlu Tanrı Tahtı olarak sonuç verir. Çevresinde yaşayan yerli halk tarafından dağ Urcorazo olarak da adlandırılır. Quichua sözcüğü Urcu-dağ anlamında olup, kısaca Buzdan Dağ olarak anlaşılır. Yerel mistisizmde Taita Chimborazo (quichua Taita: baba),yani Baba Chimborazo olarak geçerken, Ana Tungurahua 'nın kocasıdır.

İlk tırmanış[değiştir | kaynağı değiştir]

Dağa ilk tırmanış denemesine Alexander von Humboldt, Aimé Bonpland ve Carlos Montúfar ile 23 Temmuz 1802'de girişir. Yaklaşık olarak 5.600 metre yüksekliğe ulaşırlar (o zamanki tahminleri 5.900 metre olduğu şeklindedir). Humboldt'un tırmanış tasvirine, yükseklik hastalığının semptomlarının ilk kesin betimlemelerini borçluyuz. Humboldt, dağda günler geçirir, krokisini çizer ve arka planda dağın olduğu bir şekilde kendisini resmettirir. Aralık 1831'de Fransız doğa araştırmacısı Jean Baptiste Boussingault'ın da denemesi boşa çıkar. Zirveye ilk olarak ulaşan 4 Ocak 1880'de Edward Whymper, Jean Antoine Carrel ve Louis Carrel'den oluşan bir İngiliz-İtalyan halat takımıdır. Güneybatı kanadında, 5000 metrede buzulların altında bulunan korunma kulübesine, ilk tırmanışçının onuruna "Edward-Whymper-Kulübesi" adı verilmiştir. Birçok eleştirmen başarılı ilk tırmanıştan şüphe duyduğu için Whymper, aynı yıl yeni bir rota üzerinden (batıda Pogyos'dan) iki Ekvadorlu David Beltrán ve Francisco Campaña ile beraber dağa tekrar tırmanır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Chimborazo ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

• Chimborazo için tırmanma bilgileri (ing.)4 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Smithsonian, Global Volcanic Program: Chimborazo Summary22 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Reserva de Produccion Faunistica Chimborazo" 'nın resmi web sayfası