Cemil Meriç
Doğum	Hüseyin Cemil Meriç 12 Aralık 1916(1916-12-12) Reyhanlı, Hatay, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	13 Haziran 1987 (70 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Karacaahmet Mezarlığı, İstanbul
Meslek	Yazar, düşünür, sosyolog
Dil	Türkçe
Vatandaşlık	Türkiye
Eğitim	İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Filolojisi Bölümü
Önemli ödülleri	Türkiye Millî Kültür Vakfı Ödülü, 1974 Türkiye Millî Kültür Vakfı Ödülü, 1980 Ankara Yazarlar Birliği “Yılın Yazarı ödülü”, 1981
Evlilikler	Fevziye Menteşeoğlu
Partnerler	Lamia Çataloğlu[1][2]
Çocuklar	Mahmut Ali Meriç, Ümit Meriç

Hüseyin Cemil Meriç (12 Aralık 1916; Reyhanlı, Hatay - 13 Haziran 1987, İstanbul), Türk yazar, çevirmen, düşünür ve sosyolog.

Başta dil, tarih, edebiyat, felsefe ve sosyoloji olmak üzere sosyal bilimlerin birçok alanında araştırma yapmış ve yazılar kaleme almış bir düşünce adamıdır. Telif ettiği 12 eseri ve tercümeleriyle Türk edebiyatında önemli bir yeri olduğu kabul edilir.^[3] Sosyoloji profesörü Ümit Meriç’in babasıdır.

Vikisöz'de Cemil Meriç ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çocukluk ve eğitim yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

1916’da Reyhaniye’de (bugünkü Reyhanlı) dünyaya geldi. Balkan Savaşları sırasında Dimetoka’dan göçmüş bir ailenin çocuğuydu. Babası, Dimetoka’da hakimlik yapan Mahmut Niyazi Bey, annesi Zeynep Ziynet Hanım’dır.^[4] Babası Mahmut Niyazi Bey Antakya’da Ziraat Bankası Müdürlüğü ve mahkeme reisliği yapmıştır. 7 yaşına kadar Antakya’da yaşayan Cemil Meriç, babasının memuriyetten ayrılması üzerine ailesi ile birlikte Reyhanlı’ya döndü. Reyhanlı Rüşdiyesi’nde ilkokulu bitirdikten sonra yeniden Antakya’ya gitti. Fransız idaresindeki şehirde Fransız eğitim sistemi uygulayan Antakya Sultanisi'nde okudu.^[5] Bu okulda iken gözlerinin 6 derece miyop olduğu anlaşıldı.^[6] İlk yazısı olan “Geç Kalmış Bir Muhasebe” başlıklı makalesi yerel Yenigün gazetesinde yayımlandı.^[7] 12. sınıftayken, milliyetçi tutumu, yayımlanan bir yazısı ve bu yazıda bazı hocalarını eleştirmesi yüzünden lise diplomasını alamadan okulu terk etmek zorunda kaldı.^[6] Lise öğrenimine devam etmek üzere İstanbul’daki Pertevniyal Lisesi'ne gitti. Bu sırada Nâzım Hikmet ve Kerim Sadi başta olmak üzere dönemin solcu aydınlarıyla tanıştı.^[8]

Geçim sıkıntısı nedeniyle 1937’de İskenderun’a döndü. Haymaseki köyünde 9 ay kadar ilkokul öğretmenliği yaptıktan sonra aynı yıl İskenderun’da Tercüme Bürosu’na reis muavini oldu. 1938’de Batı Ayrancı Köyü’nde ilkokul öğretmenliği, Türk Hava Kurumu’nda sekreterlik, belediyede kâtiplik gibi geçici işlerde çalıştı. 1939 Nisan ayında Hatay hükümetini devirmek iddiasıyla tutuklanıp Antakya’ya götürüldü; idam talebiyle yargılandı; 2 ay sonra beraat etti.^[6]

1940'ta İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’na burslu olarak kabul edildi, 2 yıl bu kurumda öğrenim gördü. 1941'den başlayarak İnsan, Yücel, Gün, Ayın Bibliyografyası dergilerinde yazıları yayımlamaya başladı.

Elazığ Lisesi'nde öğretmenlik[değiştir | kaynağı değiştir]

1942’de Elazığ Lisesi’nde Fransızca öğretmenliğine atandı; Elazığ’a gitmeden az önce öğretmen Fevziye Menteşeoğlu ile tanışıp evlendi. Her iki gözündeki yüksek miyoptan ötürü askerlikten muaf tutulan Meriç, ilk çeviri kitabı Balzac’ın “Altın Gözlü Kız” romanını 1943’te yayımlandı.

İstanbul Üniversitesi'nde okutmanlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Öğretmen eşinin tayininin Elazığ’a çıkmaması ve çiftin bu şehirde iki çocuk kaybedip ancak İstanbul’da doğum yapabileceğinin anlaşılması üzerine 1945’te Elazığ’daki öğretmenlik görevinden ayrılıp İstanbul’a gitti.^[3] 1945’te oğlu Mahmut Ali, ertesi yıl ise kızı Ümit dünyaya geldi. 1946’da İstanbul Üniversitesi’nde Fransızca okutman olarak göreve başlayan Meriç, 1974’te emekli oluncaya kadar Fransızca okutmanlığı sürdürdü bu arada bir yıl kadar Yirminci Asır dergisinde yazılar yayımladı (1947). Victor Hugo’nun Hernani adlı piyesini manzum olarak tercüme etti (1948); Işık Lisesi’de Fransızca dersleri verdi (1952-1954)

Görme yetisini tamamen yitirmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1954 yılının bahar aylarında bir kaza sonucu gözlerini tamamen yitirince birkaç başarısız göz ameliyatının ardından 1955’te vapurla tek başına Marsilya’ya, oradan Paris’e gitti. 6 aylık tedavi başarılı sonuç vermeyince yurda döndü. Görme yetisini tamamen yitirdiğinden dolayı bir süre bunalıma girdi ancak çevresindekilerin yardımıyla yeniden okuyup yazmaya başladı.^[6]

Üretken yazarlık dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Görme yetisini yitirdikten sonra yazarlık hayatının en üretken çağı başladı. Çevresindekilere okuttuğu Fransızca ve İngilizce metinleri sözlü olarak çevirdi ve yardımcılarına yazdırdı. Basılmamış olan bir Fransızca grameri hazırladı. Dikte etmek suretiyle yeni makaleler yazmaya devam etti. 1963’ten itibaren Edebiyat Fakültesi’nin Sosyoloji bölümünde sosyoloji ve kültür tarihi dersleri verdi; bu dersleri emekliliğine kadar sürdürdü. Aralıklarla 20 yıl sürdürdüğü günlüklere 1963 yılında başladı.^[8] İlk telif kitabı “Hint Edebiyatı” 1964’te yayımlandı. Bir dünya edebiyatı yazma düşüncesiyle yola çıkan Meriç, İran edebiyatı ile işe başlamış ama sonra Hint edebiyatına yönelmişti.^[9] Doğu medeniyetlerine karşı olan önyargıları yıkmayı amaçlayan ve 4 yıllık bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıkan eser, “Bir Dünya'nın Eşiğinde” başlığıyla iki kez daha basıldı. Hint Edebiyatı’ndan sonra Batı düşüncesinin önemli bir yönünü aydınlatmayı amaçladı. Bu düşünceyle sosyalizmin temelini atan ve sosyolojinin kurucusu olan Saint Simon hakkında bir eser kaleme aldı ancak basacak yayınevi bulmakta zorlandı. Eser, 1967’de Can Yayınları tarafından basıldı.

1965-1973 yılları arasında çeşitli dergilerde yazıları ve çevirileri yayımlandı. Hisar dergisinde “Fildişi Kuleden” başlığı ile sürekli denemeler yazdı. İstanbul Üniversitesi Fransızca okutmanlığından emekli oldu ve yılların birikimini kitaplaştırmaya girişti. O yıl, Türkiye Millî Kültür Vakfı’ndan fikir dalında ödül aldı. "Bana öyle geliyor ki, hayat denen mülâkata bu kitabı yazmak için geldim.” dediği “Bu Ülke” adlı kitabını 1976’da yayımladı. Kitap, onun çeşitli fikir, kültür ve edebiyat meselelerine dair aforizmalarından oluşur.^[9] Aynı yıl, medeniyet kavramını tartıştığı “Umran’dan Uygarlığa” adlı eseri yayımlandı.

1978-1984 yıllarında çoğu Kubbealtı'nda olmak üzere konferanslar veren Meriç, 1980’de bir edebiyat tarihi ve düşünce tarihi niteliği taşıyan "Kırk Ambar" adlı eseri Türkiye Milli Kültür Vakfı Ödülü'ne layık görüldü.

1981’de Ankara Yazarlar Birliği tarafından “Yılın Yazarı” seçildi. 1981’de basılan yarı derleme, yarı telif Bir Facianın Hikâyesi’nde yakın tarihin yeni bir muhasebesini yaptı.

Son yılları ve ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

1983’te eşi Fevziye Hanım’ı kaybeden Meriç, aynı yıl Ağustos ayında beyin kanaması geçirdi ve sol tarafına felç indi. Sağlığında basılan son eserleri Işık Doğudan Gelir (1984) ile Kültürden İrfana (1985) oldu. 13 Haziran 1987’de hayatını kaybetti. Cenazesi, Karacaahmet Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Hatırası[değiştir | kaynağı değiştir]

2004 yılında Üsküdar Belediyesinin açtığı kültür merkezine, 2012 yılında Hatay’daki il kütüphanesine adı verilmiştir(bu kütüphane 6 subat kahramanmaras depreminde yıkılmıştır). Öğretmenken görev yaptığı Elazığ'da 2011 yılında onun adının verildiği Cemil Meriç Fen Lisesi açılmıştır. Hatay’ın Reyhanlı ilçesindeki doğduğu ev müzeye dönüştürülmüştür.^[10][11] Ev (müze), 2023 Kahramanmaraş depremlerinden hasar almadan çıkmıştır.^[12] 2021 yılında Antalya Kepez'de hizmete açılan kütüphaneye adı verilmiştir. Kütüphane, 200 bin kitap kapasitesiyle Antalya’nın en büyük kütüphanesidir.^[13][14][15]

Başlıca eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İnceleme[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1964: Hint Edebiyatı
• 1967: Saint Simon İlk Sosyolog, İlk Sosyalist
• 1976: Bir Dünyanın Eşiğinde
• 1984: Işık Doğudan Gelir
• 1985: Kültürden İrfana

Deneme[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1978: Mağaradakiler
• 1974: Bu Ülke (1985)
• 1974: Umrandan Uygarlığa

Günlük[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1992: Jurnal I
• 1994: Jurnal II

Diğer Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1980: Kırk Ambar
• 1981: Bir Facianın Hikâyesi
• 1993: Sosyoloji Notları ve Konferanslar

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1974: Türkiye Millî Kültür Vakfı ödülü
• 1983: Türkiye Millî Kültür Vakfı ödülü, Ankara Yazarlar Birliği Derneği'nin Yılın Yazarı ödülü
• 1981: Türkiye Yazarlar Birliği Yılın Fikir Eserleri ödülü
• 2015: Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü^[16]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• MEB 100 Türk Edebiyatçısı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Antoloji' de Cemil Meriç 13 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Murat Yılmaz, Cemil Meriç, Hatay Valiliği Yayınları, 2014
• Cemil Meriç'in Dünyası
• Cemil Meriç ile Röportajlar