Broca alanı

Broca alanı veya Broca bölgesi insansı^[1] beynin ses üretimiyle bağlantılı işlevleri yürüten bir bölgesidir.

Ses üretimi, iki hastada meydana gelen bozulmaları Pierre Paul Broca bildirdiğinden beri Broca bölgesiyle ilişkilendirilmektedir. O hastalar, beyinlerinin arka alt frontal girusunda meydana gelen yaralanmadan sonra konuşma yetilerini yitirmişlerdi.^[2] O zamandan beri, tanımlamış olduğu yaklaşık bölge Broca bölgesi ve ses üretimi eksikliği de Broca afazisi diye anıldı. Broca bölgesi şimdi, Brodmann'ın sitoarkitektonik haritasında 44 ve 45 numaralı alanlara karşılık gelen, alt frontal girusun pars opercularis ve pars triangularis kısımları olarak tanımlanmaktadır.^[2] Kronik afazi çalışmaları çeşitli dil ve konuşma işlevlerinde Broca bölgesinin önemli bir rol oynadığını ortaya çıkarmıştır. Ayrıca, işlevsel MRI çalışmaları Broca bölgesindeki çeşitli dil görevleriyle ilişkili aktivasyon dokularını tanımladı. Fakat, beyin tümörleri tarafından Broca bölgesinin yavaş yıkımının konuşma yetilerini nispeten bozulmamış olarak bırakması, bölgenin işlevlerini beynin yakınlardaki bölgelerine kaydırdığını akla getirmektedir.^[3]

Anatomi ve bağlantı[değiştir | kaynağı değiştir]

Broca bölgesi genellikle, beyin topografisinin ya sulki gibi dış yapı işaretleri ya da belirli bir referans alanındaki koordinatlarının belirtilmesi aracılığıyla görsel denetimi ile tanımlanır. Şu an kullanılmakta olan Talairach ve Tournoux atlası Brodmann'ın sitoarkitektonik haritasını bir şablon beyin üzerine yansıtır. Çünkü Brodmann'ın bölümlendirmesi sitoarkitektonik sınırların öznel görsel denetimine dayalıydı ve ayrıca Brodmann yalnızca bir beynin sadece bir yarıküresini analiz etti. Ayrıca, şekil, boyut ve sulkal ve giral yapıya bağlı konum açısından beyinler arasındaki hatırı sayılır çeşitlilik nedeniyle, ortaya çıkan yerelleşme hassasiyeti sınırlıdır.^[4]

Bununla beraber sol yarıküredeki Broca bölgesi ve sağ yarıküredeki homologu genellikle alt frontal girusun pars triangularis (PTr) ve pars opercularis (POp) bölümlerini ima etmek için kullanılan isimlerdir. PTr ve POp, yalnızca olasılıksal olarak alt frontal girusu sırasıyla 44 ve 45 numaralı ön ve arka sitoarkitektonik alanlara bölen yapısal işaretler aracılığıyla Brodmann'ın sınıflandırma şemasıyla tanımlanır.^[5]

45 numaralı bölge, motor, bedenduyusal ve alt paryetal bölgelerden daha çok getirici bağlantılar alan 44 numaralı alanla karşılaştırıldığında, prefrontal korteksten, üst temporal girustan ve üst temporal sulkustan daha çok getirici bağlantı alır.^[5]

45 ve 44 numaralı alanların hücre mimarileri ve bağlantıları arasındaki farklılıklar bu alanların farklı işlevleri olabileceği izlenimini uyandırmaktadır. Gerçekten de son yapılan beyin görüntüleme çalışmaları gösterdi ki, sırasıyla 45 ve 44 numaralı alanlara karşılık gelen PTr ve Pop, insanda dil algısı ve eylem tanıma/anlama konularında farklı işlevsel roller oynuyor.^[5]

Broca bölgesinin yeniden incelenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Son zamanlarda yapılan bir çalışmada, Leborgne ve Lelong'un (Paul Pierre Broca'nın hastaları) koruma altına alınmış beyinleri yüksek çözünürlükü volumetrik MRI kullanılarak yeniden incelendi. Bu çalışmanın amacı beyinleri üç boyutta incelemek ve kortikal ve subkortikal lezyonların kapsamını daha ayrıntılı tanımlamaktı. Çalışma ayrıca subkortikal ilişkinin ölçüsüyle, frontal lobdaki lezyonun tam bölgesini şimdi Broca bölgesi olarak bilinen bölgeyle ilişkili olarak tespit etmenin yollarını da aradı.^[2]

Broca'nın hastaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Leborgne[değiştir | kaynağı değiştir]

Leborgne, Paul Pierre Broca'nın bir hastasıydı. Herhangi bir sözcük veya söz öbeği oluşturamıyordu. Sürekli üretebildiği sözcük 'tan' kelimesiydi. Ölümünden sonra, sol frontal lobunda bir lezyon keşfedildi.

Lelong[değiştir | kaynağı değiştir]

Lelong, Paul Pierre Broca'nın başka bir hastasıydı. Onun da konuşma üretkenliği azalmıştı. Yalnızca beş kelime söyeleyebiliyordu, bunlar 'yes' (evet), 'no' (hayır), 'three' (üç), 'always' (her zaman) ve 'lelo' (kendi adının yanlış bir şekilde telaffuzu). Otopside, yan frontal lobun Leborgne'dakiyle aynı bölgesinde bir lezyon bulundu. Bu iki durum Paul Pierre Broca'nın konuşmanın bu belirli alanda yerelleştiğine inanmasına yol açtı.

MRI bulguları[değiştir | kaynağı değiştir]

Paul Pierre Broca'nın iki tarihî hastasının beyinlerinin yüksek çözünürlüklü MRI ile muayenesi birçok ilginç bulguyu oluşturdu. İlk olarak MRI bulguları Broca bölgesinin dışında bazı başka bölgelerin de hastaların üretken konuşma yetisinin azalmasında katkısının olabileceği izlenimini uyandırdı. Bu bulgu önemlidir; çünkü Broca bölgesindeki lezyonlar tek başına geçici konuşma bozulmasına sebep olabilirse bile, şiddetli konuşma tutukluğuna neden olmayacağı bulunmuştur. Bu yüzden, Broca ile üretken konuşma yetisinin yokluğu olarak gösterilen afazinin, başka bölgelerdeki lezyonlardan da etkilenmiş olabileceği olasılığı vardır. Başka bir bulgu ise, önceleri Broca tarafından konuşma için kritik olarak dikkate alınan bölgenin, Broca bölgesi olarak bilinen bölgeyle tamamen aynı olmadığıydı. Bu çalışma, dil ve bilişin bir zamanlar düşünüldüğünden çok daha karmaşık olduğuna ve çeşitli beyin bölgesi şebekelerinin katılımıyla gerçekleştiğine daha fazla kanıt sunmaktadır.

Broca bölgesi olmadan konuşma[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil yetisini bozmadan Broca bölgesine hasar verilebileceği bilindiğinden konuşma işleminde Broca bölgesinin rolü sürekli sorgulanmıştır. Bir bilgisayar mühendisi olayında yavaş büyüyen bir glioma çıkarıldı. Tümör ve ameliyat sol alt ve orta frontal girusa, kaudat çekirdeğin başına, iç kapsülün anterior (ön) kısmına ve ön odacığa hasar verdi. Kaldırmadan sonraki üç ayda ufak tefek dil sorunları vardı fakat birey profesyonel işine geri döndü. Bu ufak sorunların içinde ikiden fazla özne, çoklu sebep sonuç bağlacı veya dolaylı anlatım içeren karmaşık cümleleri sentetik olarak oluşturamama vardı. Bu sorunlar araştırmacılar tarafından çalışma belleği sorunlarından dolayı olarak açıklandı. Ayrıca sorunların eksikliğini, yanındaki serebral korteksteki sinirsel esneklikle ve sağ yarıküredeki homolog bölgeye bazı işlevlerin kaymasıyla kapsamlı telâfi edici mekanizmalara atfettiler.^[3]

İşlevleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil algısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzun bir süre boyunca Broca bölgesinin rolünün dil algısından çok dil üretimine tahsis edildiği sanılıyordu. Ancak, son kanıtlar Broca bölgesinin aynı zamanda dil anlamada da önemli bir rol oynadığını gösteriyor. Broca bölgesinde lezyonları bulunan ve gramer kurallarına uymayarak konuşan hastalar, cümlelerin anlamlarını tespit etmek için sözdizimsel bilgi kullanma yeteneğinden de yoksunluk gösterdiler.^[6] Ayrıca, birçok beyin görüntüleme çalışmaları karmaşık cümlelerin işlenmesi sırasında Broca bölgesinin ve özellikle sol alt frontal girusunun pars opercularis bölümünün ilişkisini gösterdi.^[7] Dahası, son zamanlarda fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) deneylerinde fazlaca belirsizlik içeren cümlelerin kurulması sonucunda alt frontal girusun daha etkin bir durumda olduğu bulundu.^[5] Bu nedenle alt frontal girusun etkinlik seviyesi ve sözcüksel belirsizlik düzeyi, yüksek belirsizlik içeren içerikle ilişkili artan geri alım taleplerinden dolayı birbirleriyle doğrudan orantılıdır.

Eylem tanıma ve üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Son deneyler Broca bölgesinin çeşitli bilişsel ve algısal görevlere katıldığını göstermiştir. Bordmann'ın 44 numaralı bölgesinin motorla ilişkili işlemlere yaptığı bir önemli katkısı daha bulunmuştur. Hareket eden hayvanlara benzeyen anlamlı el gölgelerinin gözlemi frontal dil bölgesini etkinleştirir, bu da Broca bölgesinin kuşkusuz başkalarının eylemlerini yorumlamada rol oynadığını göstermektedir.^[8] Kavrama ve manipülasyon eylemleri yürütülürken de Brodmann'ın 44 numaları alanında etkinlik bildirildi.^[9]

Konuşma ile ilgili jestler[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuşma ile ilgili jestlerin sözcüksel veya cümlesel belirsizliği (iki anlamlılığı) azaltabileceğinden, konuşma ile ilgili jestlerin varlığında algının gelişmesi gerektiği tahmin edilmiştir. Gelişmiş algının sonucunda da, Broca bölgesinin katılımı düşürülmeliydi.^[5]

Birçok beyin görüntüleme çalışması da anlamlı kol hareketleri gösterildiğinde Broca bölgesinin etkinliğini göstermiştir. Son zamanlarda yapılan bir araştırma sözcük ve jestin, amaç ve gaye gibi belirli jest yönlerinin tercümesi düzeyinde ilişkili olduğuna kanıt oluşturmuştur.^[10] Jest yönlerinin sözcüklerle tercümesinin Broca bölgesinde yapıldığı bulgusu, evrim açısından dilin gelişimini de açıklar. Nitekim, birçok yazar konuşmanın jestlerden oluşan bir ilkel iletişimden evrildiğini önermiştir.^[8]^[11] (Aşağıdaki Dilin Evrimi bölümüne bakın)

Afazi[değiştir | kaynağı değiştir]

Afazi yazma, okuma, konuşma ve dinleme gibi tüm tarzları etkileyen ve beyin hasarı sonucunda oluşan edinilmiş dil bozukluğudur. Genelde kişinin hayatının tüm alanlarında değişiklikler yaratan kronik bir durumdur.^[12]

Broca afazisi ve diğer afazilerin karşılaştırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Broca afazisi olan hastalar, "ne söylemek istediklerini bilen ama onları söyleyemeyen" bireylerdir.^[12] Kendilerine söylenmekte olan şeyleri anlarlar; ancak akıcı olarak konuşamazlar. Ayrıca akıcı olmayan afazi olarak da bilinir. Diğer semptomlar arasında akıcılık, telaffuz, sözcük bulma, sözcük tekrarı ve üretimi ve karmaşık gramer içeren cümleleri hem konuşurken hem yazarken anlama sorunları bulunabilir.^[2] Bu özellikler onları başka tür afazisi olan bireylerden ayırt eder. Diğer afazi türlerinde kendilerine söyleneni anlamada daha çok zorluk yaşanabilir. Ayrıca okurken ve yazarken Broca afazisi olan bireylerin verdiğinden daha çok mücadele verebilirler. Broca afazisi bulunan bireylerde de kendi dillerinin çıktısını izlemek için iyi bir yetenek olmasına rağmen, diğer afazi türleri kendi dil başarımlarının daha az farkında olabilirler. Ayrıca lezyonun bölgesi (hasarlı beyin alanı) farklı tür afazilerde değişiklik gösterir.

Farklı Afazi Türlerinin Temel Karakteristikleri
Afazi türü	Tekrarlanma	Adlandırma	İşitsel Algı	Akıcılık
^[12]
Broca	Orta şiddetli	Orta şiddetli	Hafif zorluk	Akıcı değil, güçlükle, yavaş
Wernicke	Hafif şiddetli	Hafif şiddetli	Kusurlu	Akıcı parafazik
İletim	Zayıf	Zayıf	Nispeten iyi	Akıcı
Karışık Transkortikal	Orta	Zayıf	Zayıf	Akıcı değil
Transkortikal Motor	İyi	Hafif şiddetli	Hafif	Akıcı değil
Transkortikal Duyu	İyi	Orta şiddetli	Zayıf	Akıcı
Küresel	Zayıf	Zayıf	Zayıf	Akıcı değil
Anomik	Hafif	Orta şiddetli	Hafif	Akıcı

Dilin evrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan dilinin kökenini açıklayacak çeşitli modeller sunulmuştur. İnsan dilinin, "bir dizi amaca yönelik el/ağız eylem sunumlarına dayalı, düşük primatlarda zaten bulunan örtük bir iletişim sisteminin evrimsel gelişimi" olarak evrildiği düşünülmektedir.^[8] Anlamlı eylemlerin gözlemi sırasında Broca bölgesinin yer aldığı bulgusu bu düşünceyi desteklemektedir. Motor dizilerinin amaç yönünden yorumlanarak eylemlerin anlamlandırılmasında Broca bölgesinin öncülünün yer aldığı hipotez edildi. Daha sonra da bu yeteneğin evrim sırasında genelleştirilerek bu bölgeye anlamlarla başa çıkma yeteneğinin verildiği savunuldu. Hareket eden hayvanlara benzeyen anlamlı el gölgelerinin gözlemi sırasında etkinleşmiş frontal dil bölgeleri, insan dilinin zaten jestsel tanımada görev alan nöral substratlardan evrilmiş olabileceğine kanıt sunmaktadır. Bu nedenle, çalışmalar gösterdi ki insandaki Broca bölgesinin konuşmanın birleştirmenin ve iletişim jestlerini dekode etmenin motor merkezi olduğunu gösterdi. Bu fikirle tutarlı olarak, maymunların ve insanların bilinen atasındaki motor denetimini düzenleyen nöral substratın bilişsel ve dilsel yeteneği artıracak şekilde dönüşmüş olması muhtemeldir.^[11]

Başka bir son bulgu da şempanzelerde iletişim amaçlı el jestleri ve ses sinyallerinin üretimi sırasında subkortikal ve neokortikal bölgelerdeki önemli etkinleşme alanlarını gösterdi.^[13] Ayrıca şempanzelerin insanlarla iletişim kurmak için kasıtlı olarak el jestleri ve bunların yanı sıra ses sinyalleri ürettiği bulgusu, insan dilinin öncüllerinin hem davranışsal hem de nöroanatomikal düzeylerde var olduğu izlenimini uyandırmaktadır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Claudio Cantalupo & William D. Hopkins (29 Kasım 2001). "Nature Asymmetric Broca's area in great apes". Nature. 414 (505). doi:10.1038/35107134. 17 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2010.
^ ^a ^b ^c ^d N. F. Dronkers, O. Plaisant, M. T. Iba-Zizen, and E. A. Cabanis (2007). "Paul Broca's Historic Cases: High Resolution MR Imaging of the Brains of Leborgne and Lelong". Brain. 130 (Pt 5). s. 1432–1441. doi:10.1093/brain/awm042. PMID 17405763.
^ ^a ^b [6] ^ Plaza K, Gatignol P, Leroy M, Duffau H. (2009). Tümör parça alımından sonra Broca bölgesi olmadan konuşma. Neurocase.9:1-17. PMID 19274574
^ Yosef Grodzinsky and Andrea Santi (2008). "The Battle for Broca's Region". Trends in Cognitive Sciences. 12 (12). s. 474–480. doi:10.1016/j.tics.2008.09.001. PMID 18930695.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Jeremy I. Skipper, Susan Goldin-Meadow, Howard C. Nusbaum, and Steven L. Small (2007). "Speech-Associated Gestures, Broca's Area, and the Human Mirror System". Brain and Language. 101 (3). s. 260–277. doi:10.1016/j.bandl.2007.02.008. PMC 2703472 $2. PMID 17533001.
^ David Caplan (2006). "Why is Broca's Area Involved in Syntax?". Cortex. 42 (4). s. 469–471. PMID 16881251.
^ Tanja Crewe, Ina Bornkessel, Stefan Zysset, Richard Wiese, D. Yves von Cramon, and Matthias Schlesewksy (2005). "The Emergence of the Unmarked: A New Perspective on the Language-Specific Function of Broca's Area". Human Brain Mapping. 26 (3). s. 178–190. doi:10.1002/hbm.20154. PMID 15929098.
^ ^a ^b ^c Luciano Fadiga, Laila Craighero, Maddalena Fabbri Destro, Livio Finos, Nathalie Cotilon-Williams, Andrew T. Smith, and Umberto Castiello (2006). "Language in Shadow". Social Neuroscience. 1 (2). s. 77–89. doi:10.1080/17470910600976430. PMID 18633777.
^ Luciano Fadiga and Laila Craighero (2006). "Hand Actions and Speech Representation In Broca's Area". Cortex. 42 (4). s. 486–490. PMID 16881255.
^ Maurizio Gentilucci, Paolo Bernardis, Girolamo Crisi, and Riccardo Dalla Volta (2006). "Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation of Broca's Area Affects Verbal Responses to Gesture Observation". Journal of Cognitive Neuroscience. 18 (7). s. 1059–1074. doi:10.1162/jocn.2006.18.7.1059. PMID 16839281.
^ ^a ^b Philip Lieberman (2002). "On the Nature and Evolution of the Neural Bases of Human Language". Yearbook of Physical Anthropology. Cilt 45. s. 36–62. PMID 12653308.
^ ^a ^b ^c "What is Aphasia". Atlanta Aphasia Association. 2006. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2008.
^ Jared P. Taglialatela, Jamie L. Russell, Jennifer A. Schaeffer, and William D. Hopkins (2008). "Communicative Signaling Activates 'Broca's' Homolog in Chimpanzees". Current Biology. 18 (5). s. 343–348. doi:10.1016/j.cub.2008.01.049. PMC 2665181 $2. PMID 18308569.

[1] Claudio Cantalupo & William D. Hopkins (29 Kasım 2001). "Nature Asymmetric Broca's area in great apes". Nature. 414 (505). doi:10.1038/35107134. 17 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2010.

[pmid17405763-2] N. F. Dronkers, O. Plaisant, M. T. Iba-Zizen, and E. A. Cabanis (2007). "Paul Broca's Historic Cases: High Resolution MR Imaging of the Brains of Leborgne and Lelong". Brain. 130 (Pt 5). s. 1432–1441. doi:10.1093/brain/awm042. PMID 17405763.

[Plaza-3] [6] ^ Plaza K, Gatignol P, Leroy M, Duffau H. (2009). Tümör parça alımından sonra Broca bölgesi olmadan konuşma. Neurocase.9:1-17. PMID 19274574

[pmid18930695-4] Yosef Grodzinsky and Andrea Santi (2008). "The Battle for Broca's Region". Trends in Cognitive Sciences. 12 (12). s. 474–480. doi:10.1016/j.tics.2008.09.001. PMID 18930695.

[pmid17533001-5] Jeremy I. Skipper, Susan Goldin-Meadow, Howard C. Nusbaum, and Steven L. Small (2007). "Speech-Associated Gestures, Broca's Area, and the Human Mirror System". Brain and Language. 101 (3). s. 260–277. doi:10.1016/j.bandl.2007.02.008. PMC 2703472 $2. PMID 17533001.

[pmid16881251-6] David Caplan (2006). "Why is Broca's Area Involved in Syntax?". Cortex. 42 (4). s. 469–471. PMID 16881251.

[pmid15929098-7] Tanja Crewe, Ina Bornkessel, Stefan Zysset, Richard Wiese, D. Yves von Cramon, and Matthias Schlesewksy (2005). "The Emergence of the Unmarked: A New Perspective on the Language-Specific Function of Broca's Area". Human Brain Mapping. 26 (3). s. 178–190. doi:10.1002/hbm.20154. PMID 15929098.

[pmid18633777-8] Luciano Fadiga, Laila Craighero, Maddalena Fabbri Destro, Livio Finos, Nathalie Cotilon-Williams, Andrew T. Smith, and Umberto Castiello (2006). "Language in Shadow". Social Neuroscience. 1 (2). s. 77–89. doi:10.1080/17470910600976430. PMID 18633777.

[pmid16881255-9] Luciano Fadiga and Laila Craighero (2006). "Hand Actions and Speech Representation In Broca's Area". Cortex. 42 (4). s. 486–490. PMID 16881255.

[pmid16839281-10] Maurizio Gentilucci, Paolo Bernardis, Girolamo Crisi, and Riccardo Dalla Volta (2006). "Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation of Broca's Area Affects Verbal Responses to Gesture Observation". Journal of Cognitive Neuroscience. 18 (7). s. 1059–1074. doi:10.1162/jocn.2006.18.7.1059. PMID 16839281.

[pmid12653308-11] Philip Lieberman (2002). "On the Nature and Evolution of the Neural Bases of Human Language". Yearbook of Physical Anthropology. Cilt 45. s. 36–62. PMID 12653308.

[Ref4-12] "What is Aphasia". Atlanta Aphasia Association. 2006. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2008.

[pmid18308569-13] Jared P. Taglialatela, Jamie L. Russell, Jennifer A. Schaeffer, and William D. Hopkins (2008). "Communicative Signaling Activates 'Broca's' Homolog in Chimpanzees". Current Biology. 18 (5). s. 343–348. doi:10.1016/j.cub.2008.01.049. PMC 2665181 $2. PMID 18308569.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Broca alanı Anlamı