Sancak-ı Bosna Osmanlı İmparatorluğu sancağı ← 1463–1878 → Merkez Saraybosna Tarih  - Kuruluş 1463  - Kaldırılış 1878 Bugün parçası Bosna-Hersek

Bosna Sancağı (Boşnakça: Bosanski sandžak, Босански санџак), Osmanlı İmparatorluğu'nun bir sancağı. 1463 yılında Rumeli Eyaleti'ne bağlı olarak kurulan sancak, 1580 yılında Bosna Eyaleti'ne bağlandı ve bu eyaletin merkez sancağı oldu. 1864 yılında eyaletlerin kaldırılmasının ardından oluşturulan Bosna Vilayeti'nin bir sancağı oldu. 1908 yılında ise vilayetin Osmanlı yönetiminden çıkıp, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yönetimine girmesiyle birlikte sancak da ortadan kalktı.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı Padişahı II. Mehmed'in 1463 yılının mayıs ile temmuz ayları arasında yaptığı sefer sonrasında Bosna, Osmanlı topraklarına katıldı.^[1] Bu fethin hemen sonrasında, Rumeli Eyaleti'ne bağlı Bosna Sancağı kuruldu.^[1] Derviş Ahmet Aşıki ve Neşrî'ye göre ilk Bosna sancak beyi, bundan önce Semendire Sancak Beyi olan Minnetoğlu Mehmed Bey idi.^[1] Sancak beyinin ilk ikâmet yeri 1463 sonbaharına kadar Yayçe iken, bu tarihten sonra Saraybosna oldu.^[1] 1554 yılından sonra ve 1563 yılından önceki bir zamanda ise merkez Banya Luka'ya taşındı.^[1]

Bosna Sancağı, 5 Eylül 1580 tarihli bir beratla kurulan Bosna Eyaleti'ne bağlandı ve eyaletin merkez sancağı oldu.^[2][3] 1864 yılında kabul edilen Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu'nda eyaletler kaldırılıp, vilayet sistemine geçilince oluşturulan Bosna Vilayeti'nin bir sancağı oldu. 1908 yılında ise vilayetin Osmanlı yönetiminden çıkıp, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yönetimine girmesiyle birlikte sancak da ortadan kalktı.

İdari yapılanması[değiştir | kaynağı değiştir]

1468-1469 yılları arasında tutulan icmâl tahrir defterine göre sancağın en büyük idari birimi; Osmanlı egemenliği öncesinde Bosna'daki idari dağılımla ilgili olan ve bu tarihten sonra da kullanımı devam eden vilayetti.^[3] Tarihçi Dursun Bey'in Tarih-i Ebu'l-feth isimli eserindeki Bosna'nın fethinin anlatıldığı kısımda fetihten önce Bosna'nın; Bosna Kralı toprakları, Pavlioğulları toprakları, Kovaçoğulları toprakları ve Hersek (Stjepan Kosaça) toprakları olmak üzere dört vilayetten oluştuğu belirtilmektedir.^[1] Fetihten sonra da bu bölünmeye sadık kalındı.^[3] Bu dört vilayete ek olarak Bosna Sancağı'na 1455 yılında; İshakoğlu İsa Bey'in yönetiminde bulunan, Üsküp ucuna bağlı Yeleç ve Saray vilayetleri de dahil edildi.^[4] 1563 yazında Osmanlı'nın yönetiminden çıkan Hersek topraklarının büyük bir kısmı 1565 ile 1566 yıllarında geri alındı ve Hersek vilayeti olarak Bosna Sancağı'na bağlandı.^[4] 1468-1469 tarihli deftere göre Bosna Sancağı, kurulduğu yıllarda 6 büyük vilayet ve 7 kadılıktan oluşmaktaydı.^[5] Bu vilayet ve kadılıklar aşağıdaki gibidir:^[5]

• Yeleç Vilayeti ve Yeleç Kadılığı
• Saray Vilayeti ve Saray Kadılığı
• Kral Vilayeti ve Bobovats ve Neretva kadılıkları
• Pavli Vilayeti ve Vişegrad Kadılığı
• Kovaç Vilayeti (Pavli vilayetiyle birlikte Vişegrad Kadılığı)
• Hersek Vilayeti ve Drina ve Blagay kadılıkları

1470 yılında Hersek Sancağı'nın kurulmasıyla vilayet, Bosna Sancağı'ndan ayrıldı.^[4] 1485 tarihli deftere göre Bobovats Kadılığı'nın adı Brod Kadılığı olarak değiştirilmiş, Yeleç Vilayeti'nde bulunan Yeleç Kadılığı'nın merkezi Yeni Bazar'a taşınmış ve adı Yeni Bazar olarak değiştirilmişti.^[6] Yeleç Vilayeti'i yerine Yeni Bazar Vilayeti kullanımı ise 1477 yılına rastlamaktadır.^[6] 1485'teki defterde Brod ve Yeni Bazar kadılıklarının yanında Saray, Neretva ve Vişegrad kadılıklarının ismi yer almıştı.^[6] 1489 tarihinde ise Neretva ve Brod kadılıklarının aynı kadı yetkisi altında toplandığı belirtilmişti.^[6]

Sancak beyleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Minnetoğlu Mehmed Bey, 1463-7 Şubat 1464
2. İshakoğlu İsa Bey, 7 Şubat 1464-1470
3. Ayaz Bey, 1470-1474
4. Sinan Bey, 1474
5. Koca Davud Paşa, 1474-1475
6. Malkoçoğlu Bali Bey, 1475-1477
7. İskender Paşa, 1477-1479
8. Koca Davud Paşa, 1479-1480
9. İskender Paşa, 1480—1482
10. Yahya Bey, 1482-1483
11. Ayaz Paşa, 1483-1484
12. İshakoğlu Mehmed Bey, 1484-1485
13. Sinan Bey, 1485-1490
14. Hadım Yakup Paşa, 1490-1493
15. Yahya Paşa, 1493-1496
16. Firuz Bey, 1496-1498
17. İskender Paşa, 1498-1505
18. Firuz Bey, 1505-1512
19. Hadım Sinan Paşa, 1512-1513
20. Yunus Bey, 1513-14 Nisan 1515
21. İskenderpaşazade Mustafa Paşa, 14 Ekim 1515-17 Nisan 1516
22. Gazi Hasan Bey, 17 Nisan 1516-1517
23. Mihaloğlu Gazi Mehmed Bey, 1517-1519
24. Yahyapaşazade Gazi Bali Bey, 1519-15 Eylül 1521
25. Gazi Hüsrev Bey, 15 Eylül 1521-1525
26. Gazi Hasan Bey, 1525-1526
27. Gazi Hüsrev Bey, 1526-1534
28. Ulama Han, 1534-1536
29. Gazi Hüsrev Bey, 1536-18 Haziran 1541
30. Ulama Han, 18 Haziran 1541-1547
31. Sofu Ali Bey, 1547-1549
32. Zülkadiroğlu Mehmed Paşa, 1549-1550
33. Hadim Ali Bey 1550-1551
34. Sofu Mehmed Paşa, 1551-1553
35. Hadım Gazi Ali Paşa, 1553
36. Dugalı Malkoç Bey, 1553-1554
37. Kara Osman Han, 1554-1555
38. Sokollu Kara Mustafa Bey, 155-1557
39. Biharoğlu Hamza Bey, 1557-1561
40. Sokollu Hasan Bey, 1561-1562
41. Bolyanoğlu Sinan Bey, 1562-1564
42. Sokollu Mustafa Bey, 1564-1566
43. Sokollu Mehmed Bey, 1566-1568
44. Ferhad Bey, 1568-25 Haziran 1568
45. Sokollu Mehmed Bey, 25 Haziran 1568-1574
46. Sokollu Ferhad Paşa, 1574-1580

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bosna Eyaleti

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Oruç, Hatice. "15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı". Ankara Üniversitesi. 9 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022.