Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Aralık 2020)

Büyülü gerçekçilik, olağan ya da gerçekçi bir çizgide ilerleyen sanat akımlarında bulunmaması gereken sihirli ve mantık dışı ögeleri içeren sanat akımı.

Edebiyatta[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyülü gerçekçilik; gerçekçilikte akılla çözümlenemeyen, büyülü olarak adlandırıp geçiştirilen olayları kapsayacak biçimde kurgusal gerçekliği genişleten bir edebi gerçekçiliktir.^[1]

Terim, ilk defa Alman sanat eleştirmeni Franz Roh tarafından kullanılmıştır. Roh, gerçekliği gösteren bir tabloyu tanımlamak için bu terimi kullanmış olsa da, Novalis mahlasını kullanan erken dönem Alman romantik şair ve düşünür Georg Philipp Friedrich von Hardenberg, Roh’dan çok daha önce, on sekizinci yüzyılın sonlarında, büyülü gerçekçi kişiden söz eder.^[1] Roh’nun resim sanatı için kullandığı Magischer Realismus kavramının İtalyancadaki karşılığı Realismo Magico’yu ilk defa hem sanat hem de edebiyat için kullanan kişi İtalyan eleştirmen, şair, oyun, roman ve öykü yazarı Massimo Bontempelli’dir.^[1] Daha sonraları ise Bontempelli'nin yakın arkadaşı Arturo Uslar Pietri büyülü gerçekçilik kavramını ilk kez Latin Amerika edebiyatı için kullanarak birçok Latin Amerikalı yazarın eserlerini büyülü gerçekçi olarak sınıflandırmıştır.^[1]

Kübalı yazar Alejo Carpentier Bu Dünyanın Krallığı (El Reino de Este Mundo, 1949) isimli romanın ön sözünde Latin Amerika’ya özgü olduğunu iddia ettiği bir gerçekliği olağanüstü Amerika gerçekliği diye tanımlar. Ona göre tuhaf olanın sıradan olduğunu söylediği kıtaya özgü bu gerçekliği de ancak Latin Amerikalı yazarlar aktarabilirdi. Carpentier’in bu görüşleri büyülü gerçekçiliğin politik yorumlamalarında ve Latin Amerika’ya özgü bir tarz olarak algılanmasında etkili olmuştur. Bu algı, 1960'lı-70'li yıllarda Gabriel Garcia Marquez gibi yazarlarla Latin Amerika edebiyatının uluslararası başarı kazanması sonrasında daha da pekişmiştir. Ancak Büyülü gerçekçilik Latin Amerika’ya özgü bir edebi tarz değildir. Latin Amerika edebiyatıyla ilişkilendirilmesi ve dolayısıyla bu edebiyatta yaşanan patlamanın kendisine kazandırdığı ivme sayesinde büyülü gerçekçilik özellikle post-kolonyal durum ile ilgili hassasiyetlerini dile getirmek isteyen yazarların da sıkça yararlandığı bir edebi tarz olmuştur.

Günümüzde ise büyülü gerçekçilik kimliği ne olursa olsun her coğrafyadan hem post-kolonyal hem de Batılı yazarların kullandığı uluslarararsı edebi bir tarz haline gelmiştir. Nitekim Salman Rüşdi, Gabriel García Márquez, Ben Okri, Isabel Allende gibi postkolonyal yazarlardan başka Günther Grass, Jeanette Winterson, Angela Carter, Robert Nye, Marina Warner, hatta Latife Tekin ve Nazlı Eray gibi batılı ya da kolonyal geçmişe sahip olmayan ülkelerin yazarlarının da büyülü gerçekçi bir tarzda yazmaları bu durumu yansıtmaktadır.^[1]

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Büyülü gerçekçilik, fantastik unsurlara bolca yer veren postmodern edebiyat kuramında merkez teşkil edecek akımlardandır. Köken itibarıyla, Latin Amerika’da doğmuş ve en önemli örnekleri Latin Amerikalı yazarlar tarafından verilmiştir. Dünya ölçülerinde incelendiğinde üçüncü dünya ülkelerinin; Batı kapitalizmi, eğitimi ve teknolojisi ile karşılaşması sonucunda, bu ülkelerde edebiyat alanında büyülü gerçekçilik akımı görülmeye başlamıştır. Sömürgecilik sonrası söylemle ilişkilendirildiğinde, fantezi ve gerçek olmak üzere iki farklı özelliği birleştirmesinden dolayı melezlik (hybridity) ve ‘öteki’ kavramlarına değinilmesi eserin önemli özelliklerini teşkil eder. Üçüncü dünya ülkelerindeki insanların bireysel, toplumsal, ekonomik sorunlarını işlemek için kullanılan, dolayısıyla politik kaygı taşıyan bir akım olmuştur.
• Büyülü gerçekçilik, gerçek ve fantastik, alışılmış ve alışılmamış olanı bir arada kullanır. Fantastik veya alışılmamış olan, eserde büyülü bir hale dönüşür. Dolayısıyla, büyülü gerçekçilik, gerçek ve fantastiğin mükemmel oranda bileşimi olarak algılanmalıdır. Büyülü gerçekçi bir eser, doğal olan ile doğaüstü olanı okuyucuyu şaşırtmadan kaynaştırmalıdır.
• Büyülü gerçekçi bir eserde doğaüstü, perilerle, cinlerle, hayaletlerle dolu masalların, destanların, efsanelerin ve halk hikâyelerinin yararlanılması sonucu mitsel bir geleneğin yansıması olarak ortaya çıkar. Bu mitsel yansımalar eserin fantastik kısmını oluşturur. Yani, esere doğaüstü unsuru katabilmek için yerel folklordan yararlanılır. Geleneksel sözlü edebiyatın kullandığı anlatım teknikleri kullanılabilir.
• Büyülü gerçekçi bir eserde anlatıcı, okuyucunun tuhaf olandaki mantıksızlığı fark etmemesini sağlamak amacıyla, hiçbir açıklamada bulunmadan, bir uzaklık duygusu yaratarak olayları okuyucuya aktarır. Anlatıcının ketumluğu sayesinde uzaklık ve uzaklaşma duyguları yaratılırken, olaylar ve bu olayların akışı ön plana çıkmaktadır. Büyülü gerçekçilikte sıkça kullanılan ironi de anlatıcının yaratmış olduğu büyülü dünyadan kendisini uzak tutmasını sağlar.
• Anlatıcının ketumluğu ve ironinin kullanılması, eserde karakterlerin sunumunu, yer ve zaman algılarını etkilemektedir. Büyülü gerçekçilikte karakterler daha çok gerçekleştirdikleri eylemlerle tanıtılmakta, karakterlerin ruhsal, psikolojik ve ahlaki özellikleri açıklanmamaktadır. Yer ve zaman, eserde belirsiz kalır. Mitsel mekânlar kullanılır. Düz çizgisel bir zaman algısı yoktur, daha çok çevrimsel zaman algısı hâkimdir. Bazen semboller ve çağrışımlar, bazen de halk hikâyeleri, masallar, efsaneler, destanlar ve düşler yardımıyla geçmiş, şimdi ve gelecek iç içe geçer. Üslup açısından bakıldığında büyülü gerçekçilik, benzetme, mecaz, mübalağa, tekrarlar, sembolizm, ironi ve paradoks gibi pek çok söz sanatını kullanmaktadır.^[2]

Önemli öncüleri ve eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyülü gerçekçilik akımının edebiyatta önde gelen yazarlarından bazıları ve ünlü eserleri şöyle sıralanabilir:

• Jorge Luis Borges - Alçaklığın Evrensel Tarihi (Historia Universal de la Infamia)
• Jacques Stephen Alexis - Haitililerin Büyülü Gerçekçiliği (Realisme Merveilleux des Haitiens)
• Isabel Allende - Ruhlar Evi (La casa de los espíritus)
• Miguel Ángel Asturias - Men of Maize (Hombres de maíz)
• Miguel Ángel Asturias - Başkan (El Señor Presidente)
• Mihail Bulgakov - Usta ile Margarita (Master i Margarita)
• Italo Calvino - Görünmez Şehirler (Le città invisibili)
• İhsan Oktay Anar - Suskunlar
• Hasan li Toptaş - Gölgesizler
• Otar Çiladze — Yolda Bir Adam Gidiyordu (გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა)
• Peter Carey - Illywhacker
• Alejo Carpentier - Bu Dünyanın Krallığı (El reino de este mundo)
• Angela Carter - The Magic Toyshop
• Louis-Ferdinand Céline - Journey to the End of the Night (Voyage au bout de la nuit)
• José Donoso - The Obscene Bird of the Night (El obsceno pájaro de la noche)
• Ralph Ellison - Invisible Man
• Laura Esquivel - Acı Çikolata (Como agua para chocolate)
• Janet Frame - The Carpathians
• Carlos Fuentes - Artemio Cruz'un Ölümü (La muerte de Artemio Cruz)
• Sara Gallardo - January (Enero)
• Gabriel García Márquez - Yüzyıllık Yalnızlık (Cien años de soledad)
• Günter Grass - Teneke Trampet (Die Blechtrommel)
• Hans Henny Jahnn - The Shoreless River (Fluss ohne Ufer)
• William Kennedy - Ironweed
• Thomas King - Green Grass, Running Water
• Milan Kundera - Veda Valsi (The Farewell Waltz)
• Hubert Lampo - De komst van Joachim Stiller
• Curzio Malaparte - Kaputt (Kaputt)
• Yann Martel - Pi'nin Yaşamı (Life of Pi)
• Toni Morrison - Solomon'un Şarkısı (Song of Solomon)
• Haruki Murakami - İmkânsızın Şarkısı (Noruvei No Mori)
• Ben Okri - Aç Yol (The Famished Road)
• Juan Rulfo - Pedro Páramo (Pedro Páramo)
• Salman Rüşdi - Geceyarısı Çocukları (Midnight's Children)
• José Saramago - Baltasar ve Blimunda (Baltasar and Blimunda)
• Patrick Süskind - Koku (Das Parfum)
• Michel Tournier - Kızılağaçlar Kralı (Le Roi des Aulnes)
• Jeanette Winterson - Vişnenin Cinsiyeti (Sexing the Cherry)
• Ngugi wa Thiong'o- The Wizard of the Crow
• Louis de Bernières-Don Emmanuel'in Alt Tarafları (The War of Don Emmanuel's Nether Parts)
• Latife Tekin- Sevgili Arsız Ölüm (Dear Shameless Death)

Bahtiyar Ali- Êvara Perwaneyê (Pervanenin Akşamı,Hinara Dawîya Dinyayê Dünyanın Son Narı)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]