Büveyhîler

	İranlı halkların tarihi
	İlk Çağ Orta Çağ Yeni Çağ Yakın Çağ
	g; t; d;

Büveyhîler
آل بویه
*l-i Būya*
Büveyhîler آل بویه ; l-i Būya
934-1062
	Büveyh hanedanının kontrolü altındaki üç emirliğin haritası, yaklaşık 970
Başkent	Şiraz; (Fars Büveyhleri, 934-1062); Rey; (Cibal Büveyhleri, 943-1029); Bağdat; (Irak Büveyhleri, 945-1055)
Resmî dil(ler)	Arapça
Yaygın dil(ler)	Orta Farsça (ikincil mahkeme dili); ; Farsça (popüler, edebiyat);
Resmî din	Şiilik
Hükûmet	Irsî monarşi
Emir/Şah
• 934-949
• 934-949	İmâdüddevle
• 1048-1062	Abu Mansur Fulad Sutun
Tarihî dönem	Orta Çağ
• Kuruluşu
• Kuruluşu	934
• İmâdüddevle kendini "Emir" ilân etti.	934
• lâ'ü'd-Devle kendini "Şehinşah" ilân etti.	979
• Dağılışı	1062
Yüzölçümü
980	1.600.000 km2
Para birimi	Dirhem, dinar
Öncüller	Ardıllar
	Abbâsîler
	Ziyârîler
Gazneliler
Büyük Selçuklu İmparatorluğu
Kâkûyîler
Mervânîler
Şabankara
Annaziler

Büveyhîler (Arapça: الْبُوَيْهِيُّون el-Büveyhiyyûn, Farsça: آل بویه Āl-e Būye; 945 - 1055), İran ve Irak'ta hakimiyet sağlayan Deylemi kökenli İrani ve Şii karakterli bir hanedan.^[1]^[2]^[3] Deylemlilerin kurduğu en güçlü hanedan olarak sayılır.^[4] İlk önce Kuzey İran'a sahip olmuş daha sonra güneye çekilmişlerdir. Sasanilerin yıkılışından sonra İran'ın çoğunu ele geçiren ilk bağımsız İrani devlettir.

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Büveyhîler, Deylemlilerin kurduğu bir devlettir. Büveyhî adı, V. Behrâm soyundan geldiği iddia edilen Bûye (Büveyh) bin Fennâ Hüsrev'den gelmektedir.^[5]

Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Şiî bir devlet olan Büveyhîlerin egemenliği 932'den 1055'e kadar sürmüştür. Bu hanedana adını veren Ebu Suca Büveyh, savaşçı bir kabilenin başkanıdır. Oğullarından Ali Fars'ta, Hasan Rey'de ve Ahmet de Kirman'da bir Büveyh Beyliği kurmuştur. Büveyhoğulları zamanla batıya ilerleyerek Bağdat'ı egemenliği altına almıştır. Büveyhoğulları daha sonra Halife'yi emrine almıştır. Halife Büveyoğullarının başkanını vali (emirül ümera) atamıştır. Büveyhoğulları daha sonra da Halife'nin gözlerine mil çektirerek yerine başka bir halife getirmiştir. Artık Abbasi Halifeleri, Büveyhoğullarının kuklası olmuştur.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İmadüddevle devrinde, Şiraz (934), Ahvaz (938), Rey (942) ve Bağdat (945) kontrol altına alındı. Adudüddevle devrinde Umman (967), Kirman (968), Kuzey Irak (978), Diyarbakır yöresi- El Cezire (979), Taberistan ve Cürcan (981) da Büveyhi topraklarına dahil oldu.^[6]

Üç ayrı Büveyhîler Beyliği birleşince devlet güçlenmiştir. Devleti birleştiren Adudüddevle ölünce 983'te yeniden karışıklıklar ortaya çıkmıştır. İki kola ayrılan Büveyhoğullarından birine 1029'da Gazneli Mahmut son vermiştir. Adudüddevle zamanında ülkede birçok cami ve hastane yapılmıştır. Bunlar Moğol istilaları sonucu yakılıp yıkılmıştır. Büveyhioğullarının Bağdat'taki Türk komutanları zaman zaman Büveyhoğullarına karşı ayaklanmıştır. Ayrıca ordudaki Türk ve Deylemlilerin mücadele etmesi de devleti zor duruma düşürmüştür. Bu nedenle Büveyhioğullarının diğer kolu da zayıflamaya başlamıştır. Büveyhioğullarının baskısından kurtulmak isteyen Abbasî Halifesi Kaimbiemrillah Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'den yardım istemiştir. Tuğrul Bey 1055'te Bağdat'a yaptığı seferde Büveyhioğuları ile savaşmış ve onları ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Büveyhioğulları hükümdarını esir alan Tuğrul Bey bu devlete son vermiştir. Büveyihoğulları zamanında birçok mimari eser de yapılmıştır. Büveyhioğulları bugünkü İran, Irak, Azerbaycan ve Türkiye topraklarının belli bir kısmına hakim olmuş bir hanedandır.

Büveyh Hükümdarları[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük Hükümdarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Büveyh hükümdarları devleti genelde Fars, Jibal ve Irak'tan yönetmiştir. Ülke üçe bölünmüş olduğundan üç ayrı hükümdar tarafından yönetilmiştir.

Fars kolu

İmâdüddevle 934-949
Adudüddevle 949-983
Şerefüddevle 983-989
Samsâmüddevle 989-998
Behâüddevle 998-1012
Sultânüddevle 1012-1024
Ebû Kalicar 1024-1048
Abu Mansur Fülâd Sütûn 1048-1055

Selçuklu Hanedanı'na dahil olmuştur.

Rey kolu

Rüknüddevle 935-976
Fahrüddevle 976-980
Muayyadüddevle 980-983
Fahrüddevle (tekrar) 984-997
Mecdüddevle 997-1029

Gazneliler'e dahil olmuştur.

Irak kolu

Müizzüddevle 945-967
İzzüddevle 966-978
Adudüddevle 978-983
Samsâmüddevle 983-987
Şerefüddevle 987-989
Behâüddevle 989-1012
Sultânüddevle 1012-1021
Müşerrefüddevle 1021-1025
Celâlüddevle 1025-1044
Ebû Kalicar 1044-1048
El-Melikü’r-Rahim 1048-1055

Selçuklu Hanedanı'na dahil olmuştur.

Küçük Hükümdarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı küçük bölgeleri yöneten Büveyh hükümdarlarıdır.

Basra Büveyhleri

Diyaüddevle 980'ler

Fars Büveyhlerine katılmıştır.

Hamedan Büveyhleri

Muayyadüddevle 976-983
Şamsüdevle 997-1021
Samaüddevle 1021-1024

Kerman Büveyhleri

Kavamüddevle 1012-1028

Fars Büveyhlerine katılmıştır.

Huzistan Büveyhleri

Tacüddevle 980'ler

Fars Büveyhlerine katılmıştır.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

İran Ansiklopedisi 5 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Britannica^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Lokman I. Meho,Kelly L. Maglaughli (1968), The Kurds and Kurdistan: A Selective and Annotated Bibliography, ABC-CLIO, 1997, s. 47.
^ "İlk Şii devleti Büveyhliler -caferilik.com". 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2016.
^ İslam Ansiklopedisi, cilt: 09; s. 265.
^ TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 6, sayfa: 496
^ "ADUDÜDDEVLE - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 2 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2021.

[1] Britannica^{[ölü/kırık bağlantı]}

[2] Lokman I. Meho,Kelly L. Maglaughli (1968), The Kurds and Kurdistan: A Selective and Annotated Bibliography, ABC-CLIO, 1997, s. 47.

[3] "İlk Şii devleti Büveyhliler -caferilik.com". 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2016.

[4] İslam Ansiklopedisi, cilt: 09; s. 265.

[5] TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 6, sayfa: 496

[6] "ADUDÜDDEVLE - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 2 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Büveyhi nedir?, Büveyhi anlamı nedir?, Büveyhi ne demektir?

Büveyhi nedir?, Büveyhi anlamı nedir?, Büveyhi ne demektir?

Büveyhîler

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Büveyh Hükümdarları[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük Hükümdarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük Hükümdarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]