Bürokratik kolektivizm bir sınıf teorisidir. Bazı Troçkistler tarafından Josef Stalin yönetimindeki Sovyetler Birliği'nin ve Orta ve Doğu Avrupa'daki ve Kuzey Kore gibi benzer devletlerin doğasını tanımlamak için kullanılmaktadır.

Teori[değiştir | kaynağı değiştir]

Bürokratik kolektivist bir devlet üretim araçlarına sahipken, artı değer ya da kar işçi sınıfı yerine seçkin bir parti bürokrasisi (nomenklatura) arasında pay edilir. Ayrıca, en önemlisi, ekonomiyi ve devleti kontrol eden işçiler ya da genel olarak halk değil sadece bürokrasidir. Dolayısıyla sistem gerçek anlamda sosyalist değildir, ancak kapitalist de sayılmaz.^[1] Troçkist teoride işçileri yeni mekanizmalar aracılığıyla sömüren yeni bir sınıflı toplum biçimidir. Yvan Craipeau gibi bu görüşü savunan teorisyenler, bürokratik kolektivizmin kapitalizmin ötesinde bir ilerlemeyi temsil etmediğine, yani işçi devleti olmaya kapitalist bir devletten daha yakın olmadığına ve önemli ölçüde daha az verimli olduğuna inanmaktadır. Hatta bazı sosyal demokratlar, sosyal demokrat kapitalizm gibi belirli kapitalizm türlerinin bürokratik kolektivist bir toplumdan daha ilerici olduğuna inanmaktadır.

George Orwell'in ünlü romanı Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, kurgusal bir "oligarşik kolektivizm" toplumunu anlatmaktadır. Orwell , Bin Dokuz Yüz Seksen Dört'ü yazmadan önce Burnham'ın Yönetim Devrimi'ni incelemiş olduğundan James Burnham'ın çalışmalarına da aşinaydı. Oligarşik kolektivizm, Büyük Birader ve İç Parti'nin, devrimci kökenleri nedeniyle kendisini "İngiliz sosyalizmi" olarak tanıtan, ancak daha sonra yalnızca Parti'nin tam hakimiyetiyle ilgilenen hiyerarşik bir toplum örgütlenmesinin çekirdeğini oluşturduğu bürokratik kolektivizmin kurgulanmış bir kavramsallaştırması olarak okunmaktadır.

Bu fikir, savaş sonrası dönemde kapitalizmi korumak ve dağılmasını önlemek için kurulması gereken bir rejim olarak Doğu Bloku dışındaki Batılı ülkelere de uygulanmıştır. Bürokratik kolektivizmin bu farklı biçiminin, ekonomideki çelişkilerin genel bir erimeye dönüşmesini engellemek için işçi sendikaları, şirketler ve devlet kurumları gibi toplumun çeşitli kesimlerini bütünleştirmesi beklenmektedir. Bu biçimin, işçileri kapitalist ilişkiler kapsamındaki bir hükûmet ağı halinde örgütleyen refah devletinde somutlaştığı varsayılmaktadır.

"Bürokratik kolektivizm" ilk olarak Birinci Dünya Savaşı'ndan kısa bir süre önce İngiltere'de ortaya çıkan ve gelecekteki olası bir toplumsal örgütlenmeye ilişkin bir teoriyi tanımlamak için kullanılan bir terimdi. Savaştan, Rus Devrimi'nden ve Joseph Stalin'in Sovyetler Birliği'nde iktidara gelmesinden sonra, Hugo Urbahns ve Lucien Laurat Sovyet devletinin doğasını benzer bir şekilde eleştirmeye başlamıştır.

Bu teori Troçkizm içinde ilk kez Fransa'da Craipeau civarındaki küçük bir grup tarafından ele alınmıştır. Aynı zamanda Sovyet, Alman ve İtalyan bürokrasilerinin ilerici olduğuna inanan ve "kendisini devletin efendisi yapma cesaretine sahip olan sınıfı" kutlayan Bruno Rizzi tarafından da ele alınmıştır. Lev Troçki 1930'ların sonlarında Rizzi'yle tartışmaktaydı. Troçki, Sovyetler Birliği'nin yozlaşmış bir işçi devleti olduğu ve yeni bir işçi siyasi devrimi gerçekleşmezse, bürokratik kolektivizm gibi yeni bir toplumsal biçime geçebileceği görüşünü savunuyordu. Ancak Troçki, saf bir bürokratik kolektivizm durumuna herhangi bir zamanda ulaşılacağından şüpheliydi; Sovyetler Birliği'ni sosyalizme döndürecek bir proleter devrimin yokluğunda, bunun yerine kapsamlı bir karşı devrimin ulusu kapitalizme döndüreceğine inanıyordu.

Amerika Birleşik Devletleri'nde Max Shachtman liderliğindeki İşçi Partisi (daha sonra Bağımsız Sosyalist Birlik olmuştur) Dördüncü Enternasyonal'den ayrıldıktan kısa bir süre sonra bürokratik kolektivizm teorisini benimsedi ve geliştirdi. Sonuç olarak, genellikle Sol Shachtmanizm ve Üçüncü Kamp ile ilişkilendirilmektedir. James Burnham ve Joseph Carter tarafından geliştirilen versiyonu Craipeau'nunkiyle pek çok ortak noktaya sahipken, Rizzi'ninkiyle çok az ortak noktaya sahip olmuştur.

Eleştiri[değiştir | kaynağı değiştir]

1948'de Tony Cliff, bürokratik kolektivizmin eleştirisini yapmanın zor olduğunu, çünkü Shachtman gibi yazarların teorinin gelişmiş bir açıklamasını asla yayınlamadıklarını ileri sürmüştür. Bürokratik kolektivizm teorisinin teorik yoksulluğunun tesadüfi olmadığını ileri sürmüş ve teorinin yalnızca negatif; boş, soyut ve dolayısıyla keyfi olduğunu göstermeye çalışmıştır. Cliff, Stalinizm altında Sovyetler Birliği'nin doğasını daha doğru tanımlayan alternatif bir teori olarak devlet kapitalizmini ileri sürmüştür ^[2]

1979 tarihli bir Monthly Review makalesinde Ernest Mandel, Sovyet bürokrasisinin yeni bir sınıf olduğu hipotezinin, Sovyet ekonomisi ve toplumunun son elli yıldaki gerçek gelişimi ve gerçek çelişkilerinin ciddi bir analizine karşılık gelmediğini savunmuştur. Çıkar çatışmasının, kapitalizmden sosyalizme geçiş sürecindeki bir toplumda bürokrasiyi kansere dönüştürdüğünü ileri sürmektedir. Buna göre bürokratik yönetim, giderek daha fazla israf yapmakla kalmıyor, aynı zamanda toplumsallaştırılmış mülkiyete dayalı planlı ekonomi sisteminin etkin bir şekilde işlemesine de engel oluyordu. Mandel, bu yadsınamaz gerçeğin, bürokrasinin yönetici sınıf olarak nitelendirilmesiyle ve SSCB'nin "hareket yasaları" hiçbir zaman belirlenmemiş yeni bir "sömürücü üretim tarzı " olarak nitelendirilmesiyle bağdaşmadığı sonucuna varmıştır.^[3]

İlgili bir kavram da sosyolog Michael Kennedy'nin "Komünist yönetimli devlet sosyalizmi" olarak adlandırdığı "komuta idaresi" sistemidir.^[4] Güney Afrika Komünist Partisi'nin merhum lideri Joe Slovo, Has Socialism Failed (Sosyalizm Başarısız Oldu mu) adlı kitabında, bir partinin "idari komutaya" sahip olmasıyla ilgili sorunlara değinmiş ve "apartheid sonrası devlet iktidarı, doğrudan ya da dolaylı olarak bir partinin idari komutasına değil, açıkça halkın seçilmiş temsilcilerine ait olmalıdır" demiştir.^[5]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yozlaşmış işçi devleti
• Kleptokrasi
• Yeni sınıf
• Oligarşi
• Devlet kapitalizmi
• Devlet sosyalizmi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Leon Troçki "Savaşta SSCB" (1939)
• Max Shachtman, "Sovyetler Birliği ve Dünya Savaşı" (1940)
• Leon Troçki, "Finlandiya Olaylarının Bilançosu" (1940)
• Tony Cliff, "Marksizm ve bürokratik kolektivizm teorisi" (1948)
• Pierre Frank, "Yaklaşan Savaşın Baskısı Altında Emperyalizm 'Üçüncü Kampı' Çağırıyor" (1951)
• Ernest Mandel, "Sovyet Bürokrasisi Neden Yeni Bir Yönetici Sınıf Değildir" (1979)