Atlanta, Georgia
Eyalet Başkenti, Şehir
City of Atlanta Atlanta Şehri
Bayrak Mühür
Takma adlar: Ufuk kenti, Büyük Şeftali, Hotlanta,[1] ATL,[2] Ormanda Bir Şehir,[3] Kapı Şehir
Slogan: Resurgens (Tekrar Yükselen)
Atlanta'nın Fulton Kontlugu ve Georgia'daki konumu.
Atlanta, Georgia Atlanta'nın ABD'deki konumu.
Ülke	Amerika Birleşik Devletleri
Eyâlet	Georgia
Kontluk	Fulton County, DeKalb County
İdare
• Tür	Belediye
• Belediye Başkanı	Andre Dickens (D)
Yüzölçümü
• Eyalet Başkenti, Şehir	343 km²
• Su	1,8 km² (6 mil²)
Rakım	225 - 320 m
Nüfus  (2012)Nüfus tahmini
• Eyalet Başkenti, Şehir	443.775
• Yoğunluk	oto/km²
• Kent	4.975.300
• Metropol	5.457.831
• Metropol yoğunluğu	243/km² (620/mil²)
Zaman dilimi	UTC-05.00 (EST)
• Yaz (YSU)	UTC-04.00 (EDT)
Alan kodları	404, 470, 678, 770
Resmî site www.atlantaga.gov/

Atlanta, ABD'nin Georgia eyaletinin en büyük kenti ve başkentidir. Atlanta'nın şehir sınırları içindeki (2011 tahmini ile) nüfusu 432.427 olup^[4] varoşları ile birlikte Atlanta büyük metropolitan bölgesinin (2011 tahmini) nüfusu 5.457.831 kişi olup ABD'nin nüfus itibarıyla dokuzuncu büyük metropolitan bölgesidir.^[5] Atlanta aynı zamanda "Fulton Kontluğu" (county) merkez şehridir. Atlanta Fulton Kontluğu'nun tamamını içine aldığı gibi doğuya doğru "DeKalb County"'nin de bir kısmını kapsamaktadır.

Atlanta 1837'de iki demiryolu hattının kavşağında kurulmuştur; şehir Amerikan İç Savaşı'nda tamamıyla yakılıp harap olmuştur ve sonra kendini hızla yenileyip ulusal bir ticaret merkezi haline gelmiştir. 1960'lı yıllarda ırksal ayrıma karşı Afro-Amerikanların İnsan Hakları mücadelesinde başta gelmiş ve şehir halkının ve liderlerin "çok çalışmadan dolayı nefret edebilme için zamanımız yok" şeklinde tutumları ile bu konuda progresif yaklaşımları dolayısıyla ABD güneyinden daha değişik olmaları ile tüm dünyada isim yapmışlardır.^[6]

Atlanta hem karayolları şebekesi, hem demiryolları ağı hem de hava ulaşımı için Güneydoğu Birleşik Amerika'nın düğüm noktasıdır. 1998'de açılan Hartsfield–Jackson Atlanta Enternasyonal Havaalanı'nın dünyanın en fazla iş gören havaalanı olması nedeni ile dünya ulaşımı düğüm noktası olmuştur.^[7]

Atlanta'nın metropolitan şehirsel gayrisafi hasılası $270 milyar olduğu ve böylece gayrisafi şehirsel hasıla itibarıyla ABD'deki metropoliten şehirler arasında 10. sırada; dünya metropolitan şehirleri arasında 15. sırada olduğu bildirilmektedir.^[8]

Atlanta şehrinin ekonomisi çok çeşitlidir. Ama ekonomide en önemli sektörler ulaşım-lojistik, profesyonel ve işletme yönetim hizmetleri, medya faaliyetleri ve enformasyon teknoloji çok önemli sektörlerdir. Coca-Cola Enternasyonal şirketine, Delta Airlines şirketine ve Turner International CNN merkezine ev sahipliği yapar ve şehir merkezinde dünyaca ünlü markaların merkezleri bulunmaktadır.

Topoğrafik olarak Atlanta hafif dalgalı tepeler üzerindedir ve uygun ağaç örtüsü ile kaplıdır.

Aile yaşamı için oldukça uygun bir şehirdir. Gündüzleri ortam geceye kıyasla oldukça sessiz ve güvenlidir. Atlanta gece hayatı bakımından oldukça hareketlidir. Bununla beraber son yıllarda şehirde azımsanmayacak düzeyde evsiz bulunmaktadır.

1996 Olimpiyat Oyunları'na hazırlıklar dolayısıyla Atlanta semtleri yeniden canlandırılmaya çalışılmıştır. 21. yüzyılda yenileşme beklenmedik yönlerde olmuş ve şehrin demografisi, siyaset ortamı ve kültürel gelişmesi tahmin edilemeyecek yönlerde gelişmiştir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Atlanta'nın mevkiinde Cherokee ve Creek kabilelerine ait halklar yaşamaktaydı. Beyaz Avrupa asıllılar özellikle 1802-1825 döneminde sistematik olarak bu mevkileri gasp edip burada yaşayan yerli Amerikaları kendi topraklarından göç etmeye zorladılar. 1836'da Georgia eyaleti genel assemblesi Savannah limanından Amerika'nın Orta-Batı eyaletlerine bir demiryolu hattı inşa etmek için "Western and Atlantic Railroad" adlı bir özel şirkete gayet geniş imtiyazlar bağışladı. Bu şirketin mühendisleri demiryolu hattının başlangıç noktası olarak şimdi Atlanta'nın merkez sokak kavşaklarından olan "Five Points (Beş Nokta)" adlı mevkiyi seçtiler. Bu nokta beyazların gelmesinde önce Creek adlı kabilenin kullandığı "Pitch Tree" ve "Sandown" patikalarının kesişme noktasıydı. Bu nokta etrafında hemen dükkânlar kurulup bir yerleşke ortaya çıkıp büyümeye başladı. 1843'te bu mevkiye ve etrafında yerleşkeye tren hattının başlangıç noktası olmasına atıfla "Terminus" adı verilmişti. 1843'te bu yerleşkenin adı "Marthasville" olarak değiştirildi. 1845'te yerleşke adı adı yeniden değiştirilip "Atlanta Şehri" ismi verilip bu yerleșke şehir unvanı kazandı.

Amerikan İç Savaşı sırasında Atlanta çeşitli demiryolu hatlarının düğüm merkezi olduğu için harp malzemesini ordulara dağıtım merkezi olmuştur. 1864'te kuzey Birlik Ordusu Chattanooga adlı bir demiryolu merkezini eline geçirdikten sonra güneye hareketle kuzey Georgia üzerine yürümeye başladı. Atlanta ve etrafında birkaç muharebe yapıldı. Bunlardan en önemlilerine "Atlanta Savaşı", "Peachtree Savaşı" ve "Ezra Kilisesi Savaşı" adları verilmiştir. En son muharebe olan Atlanta Savaşı'ndan sonra kuzey Birlik orduları komutanları General William Sherman komutası altında Atlanta şehrini kuşattılar ve 4 ay süren bir kuşatma sonunda şehir Kuzey Birlik ordularına düştü. 1 Eylül 1864'te şehirden çekilen Konfederasyon orduları şehirdeki kamu binalarını ve önemli diğer binaları yaktırıp yıktırdı. 7 Eylül'de Kuzey Birlik orduları komutanı Sherman Atlanta şehrinden sivillerin ayrılması emrini verdi ve 11 Kasım'da şehirde sadece kiliseler ve hastaneler bırakılarak tüm binalar Kuzey Birlik ordu mensupları tarafında yakılıp yerle bir edildi. Bundan sonra Kuzey Birlik ordusu Atlanta'dan başlayarak güneyin liman şehri olan Savannah'a doğru harekete geçti. Bir geniş arazi koridoru şeklinde güzergâhı olan bu yürüyüş sırasında Kuzey Birlik ordusu geçtiği her yeri yakıp yıkıp yerle bir etti. Bu General Sherman'ın sahile büyük yürüyüşü Güney Konfederayonu'unun yenilgisine başlangıç oldu.

Atlanta şehri hemen hemen tamamen yıkıldıktan sonra 1865'te son eren savaştan sonra yeniden yapılmıştır. Çok hızla yeniden yapıldığı için antik mitlere göre yanıp küllerinden yeniden doğan kuşun adına atıfla "Phoenix Şehri" takma adı verilmiştir.

1868'de Atlanta Georgia eyaleti başkenti yapılmıştır.

Atlanta Güney eyaletleri basında bulunan Georgia'da olduğu için 19. yüzyılda ve 20. yüzyıl başlarında büyük ırksal problemlerle karşılaşmış ve güney eyaletlerinin iç savaştaki yenilgiden sonra tekrar zenci ırkını beyaz ırktan ayırıp onları sivil haklarından mahrum etmek için giriştiği "ırkları ayırma" çabalarında başrol oynamıştır. 1906'da ortaya çıkan "1906 Atlanta Irk İsyanı" adı verilen ırksal nedenli bir beyaz asıllı halk hareketi sırasında toplanan 10.000 kadar beyaz ırklı güruh, yaşlı, genç hiçbir neden aramadan görebildikleri zenci asıllıları toplayıp, onlara dayak atıp bıçaklamaya başladılar. Bu karışıklık sırasında 25-40 arasında zenci linç edildi ve 70 kişi ağır yaralandı. 1915'te Yahudi asıllı Leo Frank adlı bir kişi çalıştırdığı bir fabrikada bir kızın ırzına geçme ve onu öldürme suçundan tutuklanıp yargılanmıştı ama mahkeme sonucu beklenen idam kararı verilmemişti. Bunu protesto eden ırkçı beyazlar bir halk isyanı çıkartıp bu kişiyi linç etmişlerdir.

21 Mayıs 1917'de çıkan bir büyük yangında 1938 tane bina yanıp 10.000 kadar kişi evsiz kalmıştır.

1930'lu yıllardaki büyük buhranda Atlanta'da alt tabaka ve özellikle siyah ırktan olan fakirler, büyük zorluklar çekmiş ve işsizlik ve açlık bu tabakaları çok mağdur etmiştir. Atlanta şehri yeter derecede vergi toplayamayıp iflas durumuna geçmiştir. Bu arada şehirde merkezi bulunan "Coca-Cola Şirketi" şehir belediye idaresine mali yardım ve destek sağlamıştır. 1935'te federal devlet harcamalar yapıp ekonomiyi canlandırmaya çalışmakta iken ilk federal sosyal ev sağlama projesini Atlanta'da uygulamaya başlamıştır.

1930'lu yıllar sonlarında yapılanmaya başlayan Rüzgâr Gibi Geçti adlı Atlantalı yazar Margeret Mitchell'in romanına dayanan renkli ve sesli film Amerika İç Savaşı'ndan önce, savaş sırasında ve savaştan sonra Atlanta ve civarındaki hayatı ele almıştır. Büyük bir tantana ile bu filmin prömiyer gösterimi 15 Aralık 1939'da Atlanta'da yapılmıştır.

II. Dünya Savaşı döneminde Atlanta Amerika'nın harp gücüne şehirde bulunan harp sanayi, demiryolu ulaşım ağı merkezi ve askeri üsler ile büyük katkısı oldu ve şehrin ekonomisi ve nüfusu bunlara dayanarak gayet büyük hızla büyüdü. 1950-li yıllarda kurulan Federal otoyollar şebekesi ve şehir ulaşımının şehir içinden bu şebekeyi bağlayan viyadüklerle ve kavşaklarla gelişmesi şehir içinde yaşayan zengin ve orta sınıfın şehirden ayrılıp şehir belediyesine bağlı olmayan varoşlara yerleşmesi, şehir merkezinin ekonomik önemini gayet azalttı. Buna karşılık şehrin etrafındaki metropoliten şehirleşmiş bölgeler büyük hızla genişleyip büyüdü. Şehir içinde yaşayan nüfus büyük metropoliten bölgenin nüfusunun 1960'ta %31'ini oluştururken bu oran 2000 yılında %8'ine düştü.

1960'li yıllarda Atlanta, ırk ayrımına karşı organize olan siyah ırk mensupları için önemli bir merkez olmuştur. Martin Luther King, Ralph Abernathy, (sonra Atlanta belediye başkanı olan) "Maynard Jackson" ve şehirde bulunan tarihi olarak siyah ırka ait üniversite eğitimi sağlayan çok sayıda eğitim kurumu bu mücadeleye büyük katkılar yapmışlardır. Şehrin kamu hizmetlerindeki ırk ayrımı etap etap sona erdirildi. 1959'da toplu taşımada, 1961'de büyük dükkânlarda, 1953'te sinemalarda; 1973'te kamu okullarındaki ırk ayrımı resmen kaldırıldı.

1950'da şehrin nüfusunun %81,7'di beyaz ırktan iken 1970'te şehirdeki çoğunluk nüfus siyahi Afro-Amerikan olmuştu. Böylelikle şehrin ilk siyah ırktan belediye başkanı 1973'te seçildi. Şehirde havaalanı yenileştirildi. Yeni bir büyük konferans salonu açıldı. Şehirde 1975'te metro ulaşım sistemi kuruluşuna başlandı. 1979'da şehirsel toplu ulaşımına demiryolu hatlarının katılmasına başlandı. Fakat tüm Amerika şehirlerinde görülen varoşlaşma eğimi ve süreci bu çabalara karşı hızla devam etti ve 1970-1990 arasında merkezi şehir %20 yani 100.000 kişiden daha fazla nüfusu kaybetti.

1990'da Atlanta 1996 Yaz Olimpiyat Oyunları için şehir olarak seçildi, Bunun üzerine şehir parklarının, spor alanlarının ve ulaşım ağının geliştirilmesi için büyük yatırımlar yapıldı. Bu olimpiyat oyunları şehrin gelişmesinde yeni bir devre açtı ve şehir sonraki yıllarda temelden değişmelere sahne oldu.

2000'li yıllara başlarında şehri ve metropoliten bölge demografik olarak ve kültürel olarak büyük değişmeler görülmüştür. Varoşlaşma, yüksek fiyatlar, hızla büyüme ve kırsal bölgeler ve diğer şehirlerden Atlanta şehrine yeni gelen göçmenler, şehirde bulunan Afro-Amerikan nüfusun oranının 1990'da %67 iken 2010'da %54'e düşmesine neden olmuştur. 2000-2010 döneminde Atlanta'ya 22.763 beyaz ırktan; 5.142 Asya asıllı ve 2.095 Latin asıllı göçmen geldiği ve şehirdeki Afro-Amerikalılar sayısının 31.678 kişi azaldığı 2000 ve 2010 nüfus sayımlarından anlaşılmıştır. Bu demografik değişme şehre gelenlerin yaşça genç, eğitim bakımından üniversite mezunu ve profesyonel oldukları da bu sayımlardan anlaşılmaktadır. Aynı zamanda 1990 ortalarından 2010'a kadar Cumhuriyetci Parti (ABD) cumhurbaşkanlarının ortaya çıkardığı sübvansiyon politikalarına uyan Atlanta şehri şehirde bulunan 17.000 tane düşük gelirlilere kiraya verilmekte olan sosyal ikametgâhı, yani şehrin ev stokunun %10'nu, yıkıp ortadan kaldırmıştır. Böylece Atlanta 1930'da başlayan fakir kitleye sosyal ev ve barınak sağlama politikasını terse döndürülmüştür ve bu politika ile alt tabaka özel sektörden kiralama gereğine zorlanmıştır. Bu politikanın şehirde birçok evsiz kişinin sokaklarda ve bulabildikleri her türlü korunaklı yerlerde yaşamasına neden olduğu belirtilmektedir.

Diğer taraftan 2000'li yıllarda şehrin kültürel sunuşlarına önem verilmiştir ve "High Güzel Sanatlar Müzesi" iki misli büyültülmüş; "Alliance Tiyatrosu" verilen sübvasiyonlarla bir ulusal ödül kazanan tiyatroya dönüştürülmüş; eskiden sanayi merkezi olan Westside semtinde çok sayıda sanat galerileri açılmış ve 2005'te $2.8 milyar yatırımla BeltLine projesi denilen şehrin merkezi etrafındaki 22 mil uzunlukta bir kemer gibi bulunan eski marşandiz demiryolu hattının arazisini güzel sanatlar eserleri ile dolu patikalara dönüştürme ve bu proje ile aynı zamanda şehir içinde vasıta parkı kapasitesini %40 artırma projesinde gelişmeler devam etmektedir.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Atlanta, 1.340 milkare (3.471 km²)'i kapsar, bu alanın 1.332 milkare (3.449 km²) kara ve 8,5 milkare (22 km²) sudur.^[9] Şehir, Apalaş Dağları'nın eteklerindedir. Atlanta, ortalama deniz seviyesinden 1.050 fit (320 m) yüksekliktedir ve Mississippi Nehri'nin doğusundaki büyük şehirler arasında en yüksek rakıma sahiptir.^[10] Atlanta, Doğu Kıta Bölünmesi'nin iki yanındadır. Bölünmenin güney ve doğu tarafına yağan yağmur suları Atlantik Okyanusu'na akarken, kuzey ve batı tarafının yağmur suları Meksika Körfezi'ne akar.^[11] Atlanta, ACF Nehir havzası'nın parçası Chattahoochee nehri'nin güneyindeki sırt üzerinde gelişmiştir. Nehir, şehrin uzak kuzeybatı ucunu sınırlar. Kısmen Chattahoochee Nehri Ulusal Rekreasyon alanınca nehrin doğal yaşam alanlarının çoğu korunmuştur.^[12]

Atlanta, 1973 ve 1999 yılları arasında yaklaşık 560,000 akre (226,624 ha) ağaç kaybetmiş olmasına rağmen bazen "Ağaçlar Şehri" veya "ormandaki şehir" olarak anılır.^[13][14][15]

Şehir manzarası[değiştir | kaynağı değiştir]

Gün batımında şehir manzarası

Downtown Connector boyunca görüldüğü gibi Atlanta şehir merkezi

Atlanta'nın çoğu Amerikan İç Savaşında yakıldı ve şehrin tarihi mimarisinin büyük kısmı yok oldu. Yine de mimari olarak şehir hiçbir zaman geleneksel "güney" olmadı. Çünkü Atlanta, Savannah veya Charleston gibi çiftlik sahibi sınıfın hakim olduğu güney limanı yerine demiryolu kasabası olarak oluştu. Daha sonraki gelişimi nedeniyle şehrin simge yapılarının çoğu ortak ulusal mimari tarzların olduğu bir dönemde tasarlandıkları için Kuzeydoğu veya Ortabatı'daki binalarla mimari özellikleri paylaşır.^[16]

20. yüzyılın sonlarında Atlanta özellikle ticari ve kurumsal yapılar için küresel modern mimari eğilimini benimsedi. 1966'da inşa edilen Georgia Eyalet binası ve 1982'de inşa edilen Georgia-Pasifik kulesi bunun örnekleridir. Bu dönemin en dikkat çekici örneklerin çoğu dünyaca ünlü Atlantalı mimarı John C. Portman Jr. tarafından tasarlanmıştır. Westin Peachtree Plaza ve Atlanta Marriott Marquis dahil olmak üzere şehir merkezinin silüetini tanımlayan binaların çoğu bu dönemde Portman tarafından tasarlandı. 1980'lerin ikinci yarısında Atlanta, tasarımlarına klasik unsurları yeniden getiren postmodern binaların ilk yapıldığı yerlerden oldu. One Atlantic Center (1987), 191 Peachtree Tower (1991) ve Four Seasons Hotel Atlanta (1992) gibi sivrilen kuleler veya başka şekilde süslü taçlarını sergileyen Atlanta'nın en yüksek gökdelenlerinin çoğu bu dönemde ve tarzda inşa edildi. 1992'de inşa edilen Portman tasarımı Bank of America Plaza da aynı dönemde bitirildi. 1.023 fit (312 m) Yüksekliği ile bu bina Atlanta'nın en yüksek binası ve Amerika Birleşik Devletleri'nin de 14. en yüksek binasıdır.^[17]

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Atlanta ve metropoliten bölgesinin iklimi nemli subtropik iklimi (kopfen sistemi (Cfa)) olarak nitelendirilmektedir. Bu iklim tipinde mevsimler çok belirli olmaktadır. Kışlar ABD'nin güneyi standartlarına göre oldukça soğuk olmaktadır. Ocak ortalama sıcaklığı şehir içinde 6,3 °C ve varoşlarda daha düşük olmaktadır. Denizden gelen sıcak hava dolayıyla kış günleri bazen ılık ilkbahara benzer sıcaklıklar göstermektedir. Diğer taraftan kuvvetli Kuzey kutbu hava kitlesi gelişi ile sıcaklık −11 °C ile −7 °C arasına da düşebilmektedir. Şehre kar yağması olasılığı da bulunmaktadır ama kar yağarsa bu ancak Aralık-Mart arasında olmaktadır.

Yazlar sıcak ve nemli geçmektedir. En sıcak ay olan Temmuz ayında ortalama sıcaklık 26,8 °C olup çok kere sıcaklık 38 °C'i bulup aşmaktadır. Yazları çok hafif rüzgârlar olması muhtemeldir. Ama tipik olarak öğleden sonraları gökgürültülü ve yıldırımlı fırtınaların ortaya çıkması olasılığı da %20–%40'tır. Eğer bu tip fırtınalar ortaya çıkarsa fırtına sona erdikten ve ağır yağmur dindikten sonra sıcaklık birden 29 °C altına düşmektedir.

Atlanta'da yeterli olan yağışlar, güneydoğu ABD'ye tipik olarak, mevsimlere nispeten eşit olarak dağılmaktadır. Ama ilkbahar ve sonbahar sonu belirli olarak daha kuru geçmektedir. Ortalama yıllık yağış 1.260mm olup kış sonları, ilkbahar başları ve Temmuz ayı en çok yağışlı ve özellikle Ekim ve sonbahar en az yağışlı aylar olurlar. Atlanta'da yağışlı günler sayısı nispeten azdır; ama buna karşılık ağır fırtınalar ve tropik depresyonlar dolayısıyla gelen şiddetli yağışlar dolayısıyla toplam yağış hacmi yüksektir. Öyle ki Atlanta'daki toplam yıllık mm. yağış, ABD'de çok yağışlı şehir olarak bilenen Seattle üzerinde olmaktadır.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Atlanta Havaalanı'na Hartsfield-Jackson Atlanta Enternasyonal Hava Alani adi verilmektedir ve 2009 yılında 90 milyona yakın yolcu trafiğiyle dünyanın en işlek havaalanlarından birisidir. Türk Hava Yolları 2016 yılı itibarı ile İstanbul - Atlanta direkt seferlerine başlamıştır.

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

• NBA'da kenti Atlanta Hawks takımı temsil eder.
• NHL'de kenti Atlanta Thrashers takımı temsil eder.
• MLB'de kenti Atlanta Braves takımı temsil eder.
• NFL'de kenti Atlanta Falcons takımı temsil eder.
• 1996 Atlanta Olimpiyatları'nın gerçekleştirildiği şehirdir.

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Atlanta'nin resmen 22 tane kardeş şehri vardır:^[18]

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Havadan Atlanta panoraması

Midtown Atlanta panoraması

[[Dosya:|800px|alt=|Downtown Atlanta panoraması]]

Downtown Atlanta panoraması

Atlanta Buckhead panoraması

Buckhead'den geceleyin Atlanta panoraması

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Georgia

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Atlanta ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Atlanta Şehri resmi websitesi9 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• DMOZ Open Directory Projesi "Atlanta" maddesi (İngilizce)
• Wikivoyage "Atlanta" maddesi 21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Atlanta Konferanslar ve Misafirler Burosu Turistik rehberi 12 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)