At nalı teorisi ya da at nalı modeli, siyaset biliminde aşırı sol ve aşırı sağ ideolojilerin birbirlerinin tam zıttı değil, tam aksine oldukça benzer fikirler olduğunu savunan bir terimdir. At nalının sol ve sağ uçlarının birbirine yakın olması sebebiyle terimin isminde at nalı kullanılır. At nalının sol ucu aşırı solu temsil ederken, sağ ucu aşırı sağı temsil eder. Bu iki ideoloji, tam aksi uçlarda bulunmalarına rağmen aslında at nalı üzerinde birbirlerine oldukça yakın konumlardadır. Bu da aslında bu iki ideolojinin birbirinden çok da farklı olmadığının temsil edilmesini sağlar. Teorinin savunucuları, aşırı sol ve aşırı sağ arasında otoriterliğe veya totaliterliğe yönelme eğilimleri de dahil olmak üzere bir dizi benzerliğin bulunduğunu savunur. Teorinin çok sayıda savunucusu olmasına rağmen birçok eleştiri de almıştır.^[1][2]

Teori, çoğunlukla Fransız filozof ve yazar Jean-Pierre Faye'ye atfedilir.^[3]

Kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

"At nalı" metaforu, Weimar Cumhuriyeti döneminde Kara Cephe partisinin ideolojisini tanımlamak için kullanıldı.^[4]

Terimin daha sonraki kullanımı Jean-Pierre Faye'in 2002 yılında yayınladığı Le Siècle des idéologies (İdeolojiler Yüzyılı) kitabında görülür.^[5] Faye'nin kitabı; Hitler, Nietzsche, Stalin ve Marx'a bazı atıflarda bulunarak totaliter rejimlerin ideolojilerini felsefi olarak tartıştı.^[6]

Bazı kişiler, teorinin Amerikalı sosyologlar Seymour Martin Lipset, Daniel Bell ve Çoğulculuk Okulu ile ilişkilendirirler.^[7] Ayrıca teori Almanya'da da popüler olduğu için, bu teoriye katkıda bulunanlardan birisinin Alman siyaset bilimci Eckhard Jesse olduğu da söylenmektedir.^[8]

Modern kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikalı siyaset bilimci Jeff Taylor, 2006 yılındaki bir kitabında şöyle yazmıştı: "Sol ve Sağ'ı merkezde elitzm bulunan popülizmin iki parçası olarak düşünmek daha yararlı olabilir. Siyasi yelpaze doğrusal olabilir ancak düz bir çizgi değil, at nalı şeklindedir.".^[9] Terim, aynı yıl içerisinde yayınlanan bir makalede hem aşırı sol hem de aşırı sağdan Yahudilere karşı yeniden yükselen düşmanlıkların sebepleri hakkında tartışılırken kullanıldı.^[10]

Muhafazakar düşünce kuruluşu Hoover Institution'da misafir öğretim üyesi olan Josef Joffe,^[11] 2008 tarihli bir makalesinde şunları yazdı:

Küreselleşme kasvetten kurtulabilecek mi? Küreselleşmeye karşı oluşan isyan aslında '08 Çöküşünden önce geldi. Popülizm, öfkeli yüzünü Batı'nın her yerinde on yılın ortalarına doğru göstermeye başladı. En dramatik iki örnek; popülist partilerin yalnızcılık, korumacılık ve yeniden bölüşüm mesajları ile büyük başarı elde ettiği Almanya ve Avusturya'ydı. Almanya'daki örnek sol popülist parti "Die Linke" iken; Avusturya'daki örnek, bir grup sağ Parti'nin birleşip 2008 seçimlerinde neredeyse %30 oy alması oldu. Sol ve sağ modern siyasetin "at nalı" teorisini bir kez daha resmetti: Demir geriye doğru büküldükçe iki uç neredeyse birbirine değiyor.^[12]

2015'te Müslüman bir reformist olan Mecid Navaz, aşırı sol ve aşırı sağ devletlerde "siyasi düşman" listelerinin derlenip yayınlanmasının ortak bir eğilim olduğuna dikkat çekerek konu hakkında şunları söyledi:^[13]

Jean-Pierre Faye'e atfedilen politik at nalı teorisinin vurguladığı gibi, eğer yeterince sola seyahat edersek aşırı sağ tarafından kullanılan aynı alaycı, iğrenç ve pervasız kabadayı taktiklerle karşılaşırız. Siyasi yelpazenin iki ucu en tepede bir at nalı gibi buluşuyor. Bu durum da bana göre totaliter bir kontrolü simgeliyor. İdeolojik saflık arayışlarında; Stalin ve Hitler, modern neo-Nazilerin ve aşırı sol taraftarlarının kabul etmek isteyeceğinden daha fazla ortak noktaya sahipti.

Kyrylo Tkachenko'nun Eurozine için 2018'de yayınladığı "Sol Ne Kadar Sağ?" başlıklı makalede, Ukrayna'da son zamanlarda aşırı sol ve aşırı sağ arasında bulunan ortak nedenler hakkında şöyle söylendi:^[14]

Ortak bir siyasi gündem arayışı, siyasi yelpazenin her iki ucunda da fark edilebilen bir eğilimdir. Bu fenomen kendisini esas olarak içerikle ilgili örtüşmeler yoluyla gösterse de, buna kırmızı-kahverengi ittifak olarak atıfta bulunmak için iyi nedenler olduğuna inanıyorum. Ortak yönleri, paylaştıkları anti-liberal kızgınlığa dayanmaktadır. Tabii ki, aşırı sol ve aşırı sağ arasında gözle görülür farklılıklar da var.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]