Abutiu

Abutiu,^{[not 1]}^[1] Antik Mısır döneminde yaşamış bir köpek olup, tarihte belgelenmiş ismi bilinen en eski evcil hayvanlardan biridir. Altıncı Hanedan'da (MÖ 2345-2181) yaşamış bir kraliyet bekçi köpeği olduğuna inanılan Abutiu, adı bilinmeyen bir firavunun emriyle Gize Nekropolü'nde ayrıntılı bir cenaze töreni ile gömülmüştür.

Firavunun Abutiu'nun cenazesine bağışladığı hediyeleri listeleyen bir yazı taşı, 1935 Ekim'inde George Andrew Reisner tarafından bulundu. Taş, aslen yerleştirilmiş olabileceği tahmin edilen Abutiu'nun sahibine ait mezarın yıkılmasından sonra, Altıncı Hanedan'a ait mastabanın yapısına dahil edilmiş devşirme malzemelerin bir parçası olarak bulundu. Beyaz kireç taşından yapılmış tablet 54,2×28,2×23,2 cm boyutundadır. Yazıt, dikey çizgilerle ayrılmış on dikey sıra hiyeroglif dizisinden oluşur.

Abutiu'nun, dik kulaklara ve kıvırcık bir kuyruğa sahip, tazı gibi hafif yapılı bir av köpeği olan görerek iz süren tazı cinsinden bir köpek olduğu düşünülmektedir. Tabletin bulunduğu mezar, Gize Büyük Piramidi'nin (Khufu/Keops Piramidi) batı tarafına yakın Gize Batı Sahasındaki Mezarlık G 2100'de yer almaktadır.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Herodot, Antik Fars toplumlarında köpeklerin korunduğunu^[2] ve yaşamları boyunca saygı duyulan hayvanlardan biri olduğunu belirtir.^[3] Antik Yunan kaynaklarına göre Antik Mısır'daki köpekler, Fars toplumlarındaki köpeklerle aynı muameleyi görmüş ve genellikle öldükten sonra, aile mezarlarına gömülmeden önce mumyalanmışlardır.^[3]^[4]^[5] Antik Mısırlılar ve Yakın Doğu’daki diğer halklar, köpeklerin insanlara benzer manevi varlıklar olduğuna ve “genellikle belirli tanrılar ve sahip oldukları güçlerle ilişkilendirildiklerine” inanıyorlardı.^[6] Hanedanlığın erken dönemlerinde inşa edilmiş mezarlık alanlarının birçoğunda, kadınlar ve kraliyet hanesinin hizmetkârları ile birlikte köpeklerin de mezarları bulunur.^[7] İsrail'in Güney Bölgesinde bulunan Aşkelon mezarlığı, antik dünyanın en iyi belgelenmiş köpek mezarlığı olarak sınıflandırılır; ancak köpek mumyaları Mısır genelinde Roda, Teb, Abidos ve Maghagha gibi bölgelerde de topluca ortaya çıkartılmıştır.^[8]^[6]

Antik Mısırlılar; kedi, ceylan, timsah, babun ve kuş gibi çeşitli hayvan türlerini mumyalamıştır.^[9]^[10]^[11] Genellikle pek çok hayvan türü öldükten sonra et olarak tüketilirdi; ancak köpeklerin yenmiş olması pek olası gözükmemektedir.^[12] Radyografik incelemeler, antik dünyada yaşamış köpeklerin mumyalanma işlemi esnasında, mumyalanmış kemiklerinin bir bandaj ile sarıldığını ve tahtadan bir Anubis heykelciği içine yerleştirildiğini göstermiştir.^[12] Antik Mısır dininde Anubis, mumyalama ve ölümden sonra yaşam ile ilişkilendirilen çakal başlı bir tanrıdır.

Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]

Abutiu'nun tarihte geçtiği tek kaynak, köpeğin sahibinin mezarından gelmiş olabilecek bir taş tablettir.^[13] Tabletin, bu mezarın yıkılmasından sonra, yaklaşık MÖ 2280'de, bir Altıncı Hanedan mastabası inşa etmek için devşirme malzeme olarak kullanıldığı görülmektedir.^[14]^[1] Tablet, 13 Ekim 1935 tarihinde George Andrew Reisner tarafından Harvard Üniversitesi-Boston Güzel Sanatlar Müzesi ortak gezisi sırasında keşfedildi ve dört gün sonra sahadan kaldırıldı.^[15]^[16]^[17]^[18]

Keşif, Reisner'ın keşif gezileri hakkında 9,321'den fazla geniş format cam plaka görüntüsü almış ana keşif fotoğrafçısı Mohammedani İbrahim tarafından kaydedildi.^[19]^[20] Tablet günümüzde Kahire'de bulunan Mısır Müzesi'ndedir. (envanter numarası JE 67.573).^[21]

Köpeğin mezarı ve mumyası bulunamamıştır.^[22] Tabletin bulunduğu mezar Giza Büyük Piramidi'nin (Khufu/Keops Piramidi) batı kısmına yakın Giza Batı Sahası'ndaki Mezarlık G 2100'de yer almaktadır.^[23] ^[24] Beyaz kireç taşından yapılmış 54,2×28,2×23,2 santim ebatlarındaki tablet, dikey çizgilerle birbirinden ayrılmış on dikey hiyeroglif dizisi ile yazılmıştır. Tabletin sağ üst köşesinde görülen bir tasma kayışı parçası, tabletin Abutiu ve sahibinin görüntüsünü de içermiş olabileceğini düşündürmüştür.^[22]

Reisner tarafından çevrilmiş olan yazıt, firavun tarafından Abutiu'nun cenazesine bağış olarak sunulan hediyeleri anlatır:

Majesteleri'nin bekçisi olan köpek, Abutiu adıdır. Majesteleri onun (törenle) gömülmesini, kraliyet hazinesinden bir tabut verilmesini, çok miktarda halis keten (ve) tütsü verilmesini emretti. Majesteleri (ayrıca) kokulu yağlar verdi ve taşçıların ona bir kabir inşa etmesini (buyurdu). Majesteleri bunu onun (büyük tanrı Anubis nezdinde) onurlanması için yaptı.^[25]

Yorumlama[değiştir | kaynağı değiştir]

II. İntef'in mezarından bir Tesem köpeğinin görüntüsü (MÖ y. 2065)

Eski Mısır'da köpekleri gömmek yaygın bir gelenek olmasına rağmen, Abutiu'nun cenazesi olağan dışı bir şekilde ayrıntılıdır ve bu normalde üst sınıf insanları onurlandırmak için yapılan bir şeydir. ^[14] Firavunun hediyeleri, o dönemde insanlarda yaygın olarak görülen mumyalamanın, köpeğin üzerinde de uygulandığını düşündürmektedir. Antik Mısır'da mumyalamanın ve mezarda hediye bulundurmanın nedeni, Ka'nın (ruhun) törensel defin yoluyla ölümden sonraki dünyaya gireceği inancıydı.^[26]

Abutiu'nun hiçbir resmi bulunamamış olmasına rağmen, metin onu tzm (Tesem) olarak tanımlar. Bu kelime hafif yapılı, dik kulaklı, kıvrık kuyruklu tazı benzeri av köpeklerini tanımlamak için kullanılmıştır. Tesem köpeği, onu bilinen en eski köpek ırklarından biri haline getiren tarihöncesi betimlemelere sahiptir ve Antik Mısır tarihi boyunca da resmedilişi yaygındır.^[26] Reisner’e göre, “Abutiu” ismi tamamen çevrilemez; ancak köpeğin isminde bulunan -bw kısmı (“abu”), Antik Mısır'daki köpek adlarında sıkça karşılaşılan bir ektir ve bir köpeğin havlamasının yansımasal bir temsili olduğu tahmin edilmektedir.^[26] Edward C. Martin Jr., köpeğin adının Tesem tanımına uygun olan "Sivri Kulaklı" anlamına geldiğini iddia etmiştir.^[1]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Alternatif olarak Abuwtiyuw şeklinde de transkribe edilebilir. Reisner 1936, s. 96

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel;

^ ^a ^b ^c Martin 1997, s. 104.
^ Cavendish 2010, s. 138.
^ ^a ^b Hastings 2001, s. 512.
^ Teeter 2011, s. 8.
^ Hinkler 2006, s. 33.
^ ^a ^b Morey 2010, s. 182.
^ Spence 2008, s. 23.
^ Gardner Wilkinson 1837, s. 33.
^ Velde & Dijk 1997, s. 56.
^ Detweiler 2004, s. 170.
^ Lucas 2003, s. 349.
^ ^a ^b Ikram 2005, s. 24.
^ Reisner 1936, ss. 97-98.
^ ^a ^b Reisner 1936, s. 96.
^ Hayes 1990, s. 65.
^ Zahradnik 2009, s. 207.
^ G2188 Y.
^ G2188.
^ Photos: Abutiu.
^ Ragovin 2007.
^ "Ancient History Basics". Telemachus Ancient History Mentor Program, Department of Ancient History, Faculty of Arts, Macquarie University. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2012.
^ ^a ^b Reisner 1936, ss. 96-97.
^ Miller 2012, s. 154.
^ Leach 1961, s. 283.
^ Reisner 1936, s. 97.
^ ^a ^b ^c Reisner 1936, s. 99.

Genel;

Cavendish (2010). Ancient Egypt and the Near East: An Illustrated History. Marshall Cavendish. ISBN 978-0-7614-7934-5. 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Detweiler, Laurie (Ocak 2004). Old Testament and Ancient Egypt Teacher's Manual. Veritas Press. ISBN 978-1-932168-28-0. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
"G 2188 Y". Giza Diary, 1935. 13 Ekim 1935. 12 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012.
"G 2188". Giza Diary, 1935. 17 Ekim 1935. 13 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012.
Gardner Wilkinson, Sir John (1837). Manners and Customs of the Ancient Egyptians. 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Hastings, James (Ekim 2001). Encyclopaedia of Religion and Ethics: Algonquins-Art. Elibron.com. ISBN 978-1-4021-9433-7. 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Hayes, William Christopher (1990). The Scepter of Egypt: From the Earliest Times to the End of the Middle Kingdom. Metropolitan Museum of Art. ISBN 978-0-87099-190-5. 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Hinkler (1 Şubat 2006). Discover Ancient Egypt. Hinkler Books, Penton Overseas, Inc. ISBN 978-1-74157-524-8. 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Ikram, Salima (2005). Divine Creatures: Animal Mummies In Ancient Egypt. American Univ in Cairo Press. ISBN 978-977-424-858-0. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Leach, Maria (1961). God Had A Dog: Folklore of the Dog. Rutgers University Press. s. 283. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Lucas, A. (1 Nisan 2003). Ancient Egyptian Materials and Industries. Kessinger Publishing. ISBN 978-0-7661-5141-3.
Martin, Edward C., Jr. (1997). Dr. Johnson's Apple Orchard: The Story of America's First Pet Cemetery. Hartsdale Canine Cemetery. ISBN 978-0-9659266-0-7. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Miller, Steven (17 Şubat 2012). Dogs in Australian Art. Wakefield Press. ISBN 978-1-74305-017-0. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Morey, Darcy F. (12 Nisan 2010). Dogs: Domestication and the Development of a Social Bond. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76006-5. 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
"Photos: Abutiu". The Giza Archives. Museum of Fine Arts, Boston. 12 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012.
Ragovin, Helene (2007). "Finding the Pharaohs". Tufts Magazine. 26 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012.
Reisner, George Andrew (Aralık 1936). "The Dog Which Was Honored by the King of Upper and Lower Egypt". Bulletin of the Museum of Fine Arts. 34 (206). ss. 96-99. JSTOR 4170605.
Spence, Lewis (Ağustos 2008) [1915]. Myths & Legends of Ancient Egypt. Wildside Press. ISBN 978-1-4344-7391-2. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Teeter, Emily (13 Haziran 2011). Religion and Ritual in Ancient Egypt. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84855-8. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Velde, Herman te; Dijk, Jacobus van (1997). Essays on Ancient Egypt in Honour of Herman Te Velde. BRILL. ISBN 978-90-5693-014-1. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
Zahradnik, Eveline (2009). Der Hund als geliebtes Haustier im Alten Ğgypten anhand von bildlichen, schriftlichen und archäologischen Quellen: Altes und Mittleres Reich (Almanca). Pro Business. ISBN 978-3-86805-408-8. 22 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Philology". 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. Tabletin bulunduğu taşın bir fotoğrafını içerir.
"Sketch of the inscribed stone found in Oct.17 of G 2188 Y". Giza Diary, 1935. 13 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019. "Sketch of the inscribed stone found in Oct.17 of G 2188 Y". Giza Diary, 1935. 13 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019. Hiyerogliflerin yorumlanmasını içeren, taşın bir taslağı.

[1] Alternatif olarak Abuwtiyuw şeklinde de transkribe edilebilir. Reisner 1936, s. 96

[FOOTNOTEMartin1997104-2] Martin 1997, s. 104.

[FOOTNOTECavendish2010138-3] Cavendish 2010, s. 138.

[FOOTNOTEHastings2001512-4] Hastings 2001, s. 512.

[FOOTNOTETeeter20118-5] Teeter 2011, s. 8.

[FOOTNOTEHinkler200633-6] Hinkler 2006, s. 33.

[FOOTNOTEMorey2010182-7] Morey 2010, s. 182.

[FOOTNOTESpence_200823-8] Spence 2008, s. 23.

[FOOTNOTEGardner_Wilkinson183733-9] Gardner Wilkinson 1837, s. 33.

[FOOTNOTEVeldeDijk199756-10] Velde & Dijk 1997, s. 56.

[FOOTNOTEDetweiler2004170-11] Detweiler 2004, s. 170.

[FOOTNOTELucas2003349-12] Lucas 2003, s. 349.

[FOOTNOTEIkram200524-13] Ikram 2005, s. 24.

[FOOTNOTEReisner193697-98-14] Reisner 1936, ss. 97-98.

[FOOTNOTEReisner193696-15] Reisner 1936, s. 96.

[FOOTNOTEHayes199065-16] Hayes 1990, s. 65.

[FOOTNOTEZahradnik2009207-17] Zahradnik 2009, s. 207.

[FOOTNOTEG2188_Y-18] G2188 Y.

[FOOTNOTEG2188-19] G2188.

[FOOTNOTEPhotos:_Abutiu-20] Photos: Abutiu.

[FOOTNOTERagovin2007-21] Ragovin 2007.

[22] "Ancient History Basics". Telemachus Ancient History Mentor Program, Department of Ancient History, Faculty of Arts, Macquarie University. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2012.

[FOOTNOTEReisner193696-97-23] Reisner 1936, ss. 96-97.

[FOOTNOTEMiller2012154-24] Miller 2012, s. 154.

[FOOTNOTELeach1961283-25] Leach 1961, s. 283.

[FOOTNOTEReisner193697-26] Reisner 1936, s. 97.

[FOOTNOTEReisner193699-27] Reisner 1936, s. 99.

[not 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

Abutiu nedir?, Abutiu anlamı nedir?, Abutiu ne demektir?