Abdullah Tukay

Abdullah Tukay
Ğabdulla Tuqay
عبدالله توقاي
Габдулла Тукай
Abdullah Tukay ; Ğabdulla Tuqay ; عبدالله توقاي ; Габдулла Тукай
	Tukay'ın portresi (1910'lar)
Doğum	26 Nisan 1886; Kışlavıç, Kazan Bölgesi, Rus İmparatorluğu
Ölüm	15 Nisan 1913 (26 yaşında); Kazan, Rus İmparatorluğu
Ölüm sebebi	Tüberküloz
Meslek	Şair, Yazar, Yayımcı
İmza

Abdullah Muhammed Arif oğlu Tukay (Tatarca: Габдулла Мөхәммәтгариф улы Тукай / Тукаев ; Ğabdulla Möxəmmətğarif ulı Tuqay / Tuqayev) veya Abdullah Tukay (Tatarca: Ğabdulla Tuqay; 26 Nisan 1886 - 15 Nisan 1913), Tatar halk şairi, yazar ve yayımcı.

Modern İdil Tatar edebiyatı ve dilinin kurucularındandır. Şiirleri birçok dile çevrilmiştir. İki ciltte toplann şiirlerinin yanını sıra siyasi makale ve fıkralar kaleme almış; çocuk edebiyatı alanında da önemli eserler vermiştir.^[1]

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

26 Nisan 1886'da Kazan bölgesi Kışlavıç adlı kentinde doğdu.^[2] Babası iyi bir medrese öğrenimi görmüş olan köy imamı Muhammed Arif, annesi Üçili kasabasından Ziynetullah Bey'in kızı Memdude Hanım'dır. Babasını henüz bebekken, annesini ise 4 yaşında iken kaybetti. Akrabaları tarafından büyütüldü ve çok zor bir çocukluk geçirdi. Farklı köylerdeki ailelerin yanına evlatlık verildi. Öğrenimine Kırlay'daki mahalle mektebinde başladı. 1895 yılında Cayık'taki halasının yanına geldi ve Buhara usulü eğitim veren Mutiullah medresesinde ve medresenin hemen yanındaki Rus sınıfında eğitimine devam etti.

Eniştesi Ali Asgar Osmanov'nun ölümünden sonra medresede kalmaya, küçük çocuklara ders vererek, matbaalarda mürettiplik yaparak hayatını kazanmaya başladı. Medresedeki öğrenimi sırasında Tatar edebiyatı ile halk edebiyatını incelikleriyle öğrendi, Arapça, Farsça, Rusça, Başkurtça, Türkçe gibi ve diğer halkların edebiyatları, Şark felsefesi ile aruz teorisini hocasının oğlu olan ve o dönemde medresede ders veren Kamil Muti'den öğrendi. Kamil Mutii hayatını doğrudan etkiledi; köye onun getirdiği Türkçe ve Arapça gazete ve yayınları takip etti.^[3] İstanbul'dan gelerek medreseye devam eden Türk ceditçisi Abdülveli onu Türkçe ve Fransız edebiyatları ile tanıştırdı.^[2]

Tukay daha sonra Kamil Muti'nin çıkardığı Fikir, El Asrü Cedit gazetelerinde, Uklar dergisinde faal olarak çalıştı. Bu organların hem mürettibi, hem musahhihi, hem yazarlarından birisi, hem de redaktörü idi. 1905 yılının başında Sosyal Demokratlar organı olan Uralets gazetesine mürettip (dizgici) olarak girdi. Medreseden ayrılarak eski hayat tarzına fikren tavır aldı.^[4]

Medresede okurken şiirler yazmaya başlayan Tukay, ilk şiirlerini Fikir gazetesinde yayımladı.^[3] Daha sonraları ise El-Asru’l-Cedid ve Nur gazetelerinde şiirler yazdı. Ceditçilik hareketinin ateşli bir destekçisi idi. Daha önce Osmanlı edebiyatına yakın şiirler yazan Tukay, 1905 İhtilali'nden sonra şiirlerini Tatarca yazmaya başladı ve Cayık dışında da geniş halk kitlelerince tanındı. Kazan Türkleri arasındaki batıl inançları, köhnemiş zihniyet ve kurumları, softa din adamlarını eleştiren yazılar ve şiirler kaleme aldı. Eleştiri yazıları, onun şöhretini arttırdı.^[4]

Tukay 1907 yılının sonbaharında Kazan'a döndü. Ali Asgar Kemal ile birlikte Yeşin (Şimşek), onun kapatılmasının ardından Yalt-Yult adlı mizah dergisini çıkardı; El-İslâh gazetesinde de sık sık yazdı. Konu ve kahramanlarını halk edebiyatından alan eserleriyle büyük üne kavuşan Tukay, "Halk şairi" unvanını aldı. Ancak hayatı maddi sıkıntı içinde ve sağlık sorunlarıyla uğraşarak geçti. 1911 yılında vereme yakalandı. 15 Nisan 1913 tarihinde 26 yaşındayken Kılyaçkın Hastanesi'nde öldü.

Türkiye'de ismi Tarsus'ta bulunan bir sokağa ve Ankara'da Anıtkabir'in önünde bulunan caddeye verilmiştir.^[3]

Tuğan tel[değiştir | kaynağı değiştir]

Tuğan tel ("Ana Dil") onun en ünlü şiirlerinden biridir^[5]. (Ses: Bulat Şaymi, 2024).

İ tuğan tel, i matur tel, ətkəm-ənkəmneñ tele!

Dönyada küp nərsə beldem sin tuğan tel arqılı.

İñ elek bu tel belən ənkəm bişektə köyləgən,

Annarı tönnər buyı əbkəm xikəyət söyləgən.

İ tuğan tel! Hərwaqıtta yərdəmeñ berlən sineñ,

Keçkenədən añlaşılgan şatlığım, qayğım minem.

İ tuğan tel! Sində bulğan iñ elek qıylğan doğam:

Yarlıqağıl, dip, üzem һəm ətkəm-ənkəmne, Xodam!^[6]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Minhaciyeva, L.İ; M. Yasin Kaya (Aktaran). "XX. Yüzyıl Başı Çocuk Edebiyatının Gelişim Sürecinde Abdullah Tukay'ın Hizmetleri" (PDF). ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ ^a ^b Özkan, Fatma. "Abdullah Tukay'ın Şiir Dünyası". Türk Yurdu Dergisi; Sayı 287, Temmuz 2011 -. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
^ ^a ^b ^c Er, Oğuzhan. "Tatar Halkının Sembol İsmi: Şair Abdullah Tukay". 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
^ ^a ^b Uzun, Murat. "Abdullah Tukay'ın Tatarca Üzerindeki Etkiler" (PDF). Turkish Studies Cilt 8/4 Bahar 2013. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
^ "Tatar Culture - American Turko-Tatar Association". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.
^ "Туган тел". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Şair Abdullah Tukay'ın Hayatı - Türk Dünyasının Enleri - TRT Avaz 16 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi Tukay Özel Sayısı (Sayı 32, Yıl 2011)29 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

[1] Minhaciyeva, L.İ; M. Yasin Kaya (Aktaran). "XX. Yüzyıl Başı Çocuk Edebiyatının Gelişim Sürecinde Abdullah Tukay'ın Hizmetleri" (PDF). ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[yurt-2] Özkan, Fatma. "Abdullah Tukay'ın Şiir Dünyası". Türk Yurdu Dergisi; Sayı 287, Temmuz 2011 -. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.

[toy-3] Er, Oğuzhan. "Tatar Halkının Sembol İsmi: Şair Abdullah Tukay". 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.

[murat-4] Uzun, Murat. "Abdullah Tukay'ın Tatarca Üzerindeki Etkiler" (PDF). Turkish Studies Cilt 8/4 Bahar 2013. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Mart 2020.

[5] "Tatar Culture - American Turko-Tatar Association". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.

[6] "Туган тел". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Abdullah Tukay nedir?, Abdullah Tukay anlamı nedir?, Abdullah Tukay ne demektir?