2021 Ermenistan darbe girişimi
2020-21 Ermenistan protestoları
Tarih 25 Şubat - 25 Nisan 2021 Yer Ermenistan Hedef İkinci Paşinyan Hükûmeti Yöntem Muhtıra Sonuç Darbe başarılı oldu Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan, Ermenistan Anayasa Mahkemesi tarafından Ermenistan Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan'ın onayı olmadan görevden alındı. 20 Haziran 2021 tarihinde Parlamento erken seçime gidileceğini açıklandı. Nikol Paşinyan 25 Nisan 2021 tarihinde erken seçim için istifa etti. Taraflar Ermenistan Silahlı Kuvvetleri  Rusya (iddia) İkinci Paşinyan Hükûmeti Demokrasi yanlıları Öne çıkan kişiler Onik Gasparyan Nikol Paşinyan

2021 Ermenistan darbesi veya 25 Şubat Ermeni Muhtırası, Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan ile üst düzey subayların Başbakan Nikol Paşinyan'a bir muhtıra vererek İkinci Paşinyan Hükûmeti'ni istifa etmeye zorladığı askerî müdahaledir.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermenistan ile Azerbaycan arasında 2020 yılında çıkan Dağlık Karabağ Savaşı'nı sona erdiren ateşkes antlaşması imzalandı ve Ermenistan, Dağlık Karabağ çevresinde işgal ettiği topraklardan kademeli olarak çekilmek zorunda kaldı.^[1] Ermenistan'da Başbakan Nikol Paşinyan'ın istifasını talep eden hükûmet karşıtı protestolar, 2020 Dağlık Karabağ Savaşı'nda ülkenin yenilgisinden bu yana devam etti.^[2] Ateşkes muhalifler tarafından "teslimiyet" olarak nitelendirildi.^[3] 10 Kasım 2020 tarihinde Ermenistan Parlamentosu göstericiler tarafından basıldı.^[4] Protestocular “Nikol’suz Ermenistan”, “Öğrenci, katıl!” sloganları ile üniversite öğrencilerini greve çağırdı. Ancak asıl amaç Paşinyan'ın istifa etmesinin istenmesiydi.^[5]

Darbe[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 Dağlık Karabağ Savaşı sonrası ülkede büyüyen protesto hareketinin baskısı altında kalan Paşinyan, ordunun Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan'ı görevden aldığını duyurarak orduyu yalnızca kendi emirlerini dinlemeye çağırdı.^[6] Ancak Ermenistan Devlet Başkanı Armen Sarkisyan Başbakan Nikol Paşinyan'ın, Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan'ın görevden alınması kararını veto etti.^[7] 25 Şubat 2021'de Ermeni Genelkurmay Başkanı ve 40 üst düzey subay; Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve hükûmetinin "Ermeni halkı için bu kaçınılmaz kriz anında artık doğru kararlar verememeleri" sebebiyle derhal istifa etmesini isteyerek Paşinyan'a bir muhtıra verdi.^[8][9]

Gelen açıklamalarından sonra Paşinyan sokağa çıkarak bunun bir darbe girişimi olduğunu belirtti ve onu destekleyen herkesi Erivan'daki Cumhuriyet Meydanı'nda toplanmaya çağırdı.^{[3][6][10][11]} 25 Şubat'ta Erivan'ın merkezinde yaklaşık 20.000 destekçiye hitap eden Paşinyan, üst düzey askeri rütbelerin istifa taleplerine katılmasının ardından Ermenilerin silahlı kuvvetlerin müdahalesine izin vermeyeceğini söyledi.^[12] Yaptığı açıklamada, "Biz buradayız ve hiçbir hâlükârda ülkemizi terk etmeyeceğiz. Ailem de burada. Polis, halkı koruyacak. Halkın egemenliğinin korunmasını istiyorum. Ben halkım için mücadele ediyorum." dedi.^[13] Bu sırada Paşinyan'ın istifasını talep eden 10.000 kişilik protesto düzenleyen muhalefet, parlamentonun dışında kamplar ve barikatlar kurarak Paşiyan'ın görevden alınması çağrısında bulundu.^[12]

Ordu, ülkede bulunan hiçbir hükûmet binasına el koymadı ve Paşinyan'ı başka bir şekilde görevden almak için seferber olmadı.^[3]

Sokakları dolduran halkın üzerinde savaş uçakları uçmaya başladı.^[14] Gerilim daha fazla tırmanırken muhalifler ve mevcut hükûmeti destekleyen halk sokaklarda birbirine girdi. Ayrıca istifa etmeyip sokaklarda dolaşan Paşinyan'a Genelkurmay ikinci defa açıklama yaptı. İlgili açıklamada "Pozisyonumuzu teyit ediyoruz, istifa çağrısı bir baskı neticesinde yapılmamıştır." dendi.^[15]

27 Şubat'ta yaklaşık 5.000 kişilik muhalefet destekçileri hükûmet binasının önünde toplanarak tekrar miting gerçekleştirdi ve Paşinyan'ın istifa etmesi yönündeki çağrılar tekrarlandı.^[16][17] Gasparyan'ın görevinden alınma kararının Devlet Başkanı Armen Sarkisyan tarafından veto edilmesi üzerine Paşinyan'a görevden alma emrini yeniden sunması için beş gün verildi.^[18] Paşinyan daha sonra bu talebini tekrar sunduğunu duyurdu.^[16][18][19]

28 Şubat'ta Paşinyan, yaptığı açıklamada Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan'ı görevden alma talebini veto eden Devlet Başkanı Armen Sarkisyan’ı darbecilerle birlikte hareket etmekle suçladı. Paşinyan, 1 Mart 2021 saat 18.30’da hükûmet binası önünde büyük bir miting düzenleyeceğini söyleyerek tüm destekçilerini mitinge davet etti.^[20][21][22] Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Güvenlik Konseyi Sekreteri ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin de facto lideri General Vitali Balasanyan ise Gasparyan ve orduya olan desteğini ifade etti.^[23]

1 Mart'ta taraflar yine protestolar düzenledi. Paşinyan, Onik Gasparyan'ı vatana ihanetle suçlayarak Gasparyan'ın eski Devlet Başkanı Serj Sarkisyan'ın önerisi üzerine Paşinyan'ın istifasını isteyen bildiriyi yayımladığını iddia etti.^[24] Aynı gün içerisinde muhalif protestocular Paşinyan'ı istifaya zorlamak için hükûmet binasını bastı.^[25] Ülkesindeki muhalefetin artan baskıları sonucu Paşinyan ülkeyi erken seçime götürmeye hazır olduğunu söyledi. Ayrıca muhalefetin belli şartları kabul etmesi koşuluyla erken seçime gidileceğini belirtti.^[26]

Paşinyan, 10 Mart tarihinde Genelkurmay başkanı Onik Gasparyan'ı ikinci kez görevinden aldığını duyurdu.^[27] Ordu bu karardan sonra Paşinyan'a tekrar istifa et çağrısında bulundu.^[28] 18 Mart tarihinde ise Paşinyan, Muhalefet partilerin liderleri ile bir görüşme gerçekleştirdi. Bu görüşme sonrası açıklama yapan Paşinyan, "Görüşmede mevcut iç siyasi durumdan en iyi çıkış yolunun erken parlamento seçimleri olduğunu belirttik" dedi. Erken parlamento seçimlerinin ise 20 Haziran günü yapılacağını bildirdi.^[29][30]

22 Mart tarihinde ise Paşinyan yaptığı açıklamada, "Cumhurbaşkanının başbakanın atamaya ilişkin karar taslağını imzalamaması ve konuyla ilgili Anayasa Mahkemesi’ne başvurmaması göz önünde bulundurularak, Artak Davtyan kanunen Silahlı Kuvvetler’in genelkurmay başkanı olarak göreve atanmış sayılıyor" diyerek yeni Genelkurmay başkanının kanunen Artak Davtyan olduğunu bildirdi.^[31] Daha sonradan Paşinyan erken seçim için Nisan ayında istifa edeceğini bildirdi.^[32]

Paşinyan 25 Nisan 2021 tarihinde istifa etti.^[33]

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yurtiçi[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkent Erivan'da hem hükûmet hem de darbe yanlısı mitingler düzenlendi.^[6] Gasparyan'ın görevden alınması ise Genelkurmay Başkanlığı ve üst düzey subaylar tarafından "sorumsuz, temelsiz ve devlet için zararlı bir hareket" olarak nitelendirildi.^[34][35] Buna karşılık Savunma Bakanlığı da "Ordu siyasi bir kurum değil ve onu siyasi süreçlere dahil etme girişimleri kabul edilemez. Bu tarzda her girişim, Ermenistan Cumhuriyeti'nin istikrarına ve güvenliğine bir tehdittir." diyerek ordunun siyasete dahil olmaması gerektiğini belirtti.^[36]

Uluslararası[değiştir | kaynağı değiştir]

•  Rusya - Yapılan darbe girişiminden Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, Ermenistan'da olan olaylardan dolayı endişeli olduğunu ve bunun Ermenistan'ın iç meselesi olduğunu belirterek taraflara itidal çağrısı yaptı ve anayasaya uygun hareket edilmesini istedi.^[37]
•  Türkiye - Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Ermenistan'da olan darbe girişimini "Biz dünyanın neresinde olursa olsun darbe girişimine karşıyız. Darbe girişimini şiddetle kınıyoruz. Askerlerin demokrasi ile işbaşına gelmiş hükûmete, darbe yapmayı bırakın, istifa çağrısında bulunması bile kabul edilemez." sözleriyle kınadı.^[38][39]
•  Azerbaycan - Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, "Ermenistan hiçbir zaman bu kadar kötü ve acınası durumda olmamıştı." diyerek bu durumdan Ermenistan'daki yöneticileri sorumlu tuttu.^[40]
•  Dağlık Karabağ Cumhuriyeti - Tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin de facto Cumhurbaşkanı Arayik Harutyunyan, "Ermenistan'da yaşanan son iç siyasi gelişmeler" konusundaki endişesini dile getirerek eğer gerginlik devam ederse Ermeni tarafının yenilgisinin "daha da derin ve ölümcül" sonuçlar doğurabileceği konusunda uyardı ve arabulucu olmayı teklif etti.^[41]
•  ABD - ABD'nin Ermenistan Büyükelçiliği yaptığı açıklamada, "Ermenistan'da devam eden olayları derin rahatsızlıkla izliyoruz, tarafları sakinliğe çağırıyoruz." dedi.^[42]
•  İran - İran Dışişleri Bakanı Hatibzade, Ermenistan'da olan darbe girişimini dikkatle takip ettiklerini bildirirken, "itidal" ve "şiddetten uzak durmaları" konusunda çağrı yaptı.^[43][44]
•  İsveç - AGİT Dönem Başkanı ve aynı zamanda İsveç Dışişleri Bakanı Ann Linde, "Ermenistan'daki son gelişmelerden endişe duyuyorum. Tüm tarafları AGİT'in demokratik süreçler ve hukukun üstünlüğü konusundaki taahhütleri konusunda barışçıl bir şekilde hareket etmeye çağırıyorum. Durum şiddet olmadan çözülmelidir." sözleriyle durum hakkındaki endişesini dile getirdi.^[45]
•  Avrupa Birliği - Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Baş Sözcüsü Peter Stano, Ermeni Anayasasına uygun olarak silahlı kuvvetlerin siyasi konularda tarafsızlığını koruması gerektiğini hatırlatarak, "Siyasi farklılıklar barışçıl bir şekilde ve parlamenter demokrasinin ilke ve süreçlerine sıkı sıkıya bağlı kalınarak çözülmelidir." dedi.^[46]
•  NATO - NATO, Ermenistan'da olan darbe girişimi ile ilgili yaptığı açıklamada, "Siyasi farklılıklar barışçıl yollarla ve Ermenistan anayasasına uygun şekilde demokrasiyle çözülmelidir." dedi.^[47]

Darbe bildirisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermeni ordusunun hükûmete verdiği muhtıra şu şekildedir:^[48]

"Ülkenin içinde bulunduğu bu kadar karmaşık durumda alınan devlet karşıtı ve sorumsuz adımlar atılıyor. Ermeni halkı için bu kritik ve ölümcül durumda yeteri kadar karar veremeyen Ermenistan Başbakanı ve hükümetinin uzun süredir görevdeki yetkililerin itibarını sarsmayı amaçlayan saldırılarına sabırla tahammül ettik. Ancak her şeyin sınırı var. Ermeni Silahlı Kuvvetleri, görevini onurla yerine getirmiş ve halkla omuz omuza düşmana karşı savaşmıştır. Görevdeki yetkililerin etkisiz yönetimi ve dış politikadaki ciddi hatalar ülkeyi çöküşün eşiğine getirdi. Oluşan durumla hemfikir olan Ermenistan Silahlı Kuvvetleri, Ermenistan Başbakanı ve hükümetinin istifasını talep ediyor, aynı zamanda vatan ve Artsah'ı korurken oğulları ölen kişilere karşı güç kullanmaktan kaçınmaları için uyarıda bulunuyor. İnsanlar her zaman ordunun yanında olduğu gibi, ordu da her zaman halkın yanında olmuştur."

İddialar[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya[değiştir | kaynağı değiştir]

Darbe olmadan bir gün önce, 24 Şubat 2021 tarihinde Rusya ile Paşinyan arasında bir gerginlik yaşandı. Eski Ermenistan Başbakanı Serj Sarkisyan,"Karabağ savaşının 3’üncü veya 4’üncü gününde İskender’in neden kullanılmadığına şaşırdım" diyerek bir açıklamada bulundu.^[49] Ermenistan Başbakanı ise buna cevap olarak, "İskender füzelerinin neden patlamadığını ya da yüzde 10’unun patladığını söyleyebilirler mi?" diyerek cevap verdi.

Bu konuşmalara cevap olarak Rusya Devlet Duması Savunma Komitesi Başkan Yardımcısı Aleksandr Şerin, Paşinyan'ın suçsuz çıkmak için Rus silahlarını eleştirdiğini iddia ederek Paşinyan'ın açıkça özür dilemesi gerektiğini belirtti. "Dürüst olmak gerekirse, şikayetin ne hakkında olduğunu tam olarak anlamadım. Sanırım Paşinyan askerî işlerle hiç ilgilenmedi. 10 İskander’in kullanıldığı ve sadece birinin patladığı nasıl hesaplanabilir? Diğer dokuzu nerede düştü ve patlamadı?" sözleriyle Paşinyan'ın iddialarını yalanladı.^[50][51][52] Rusya'nın darbe girişimi ile alakalı "Bu, Ermenilerin iç meselesidir." diyerek tavır koymaması sebebiyle bu muhtıra, Rusya'dan Paşinyan'a bir uyarı olarak görüldü.^[53][54]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2020-21 Ermenistan protestoları
• 2020 Dağlık Karabağ Savaşı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]