İtalya tarihi

İtalya tarihi, İtalya yarımadasında yaşayan halkların antik çağlardan başlayarak günümüze kadar ulaşan tarihini kapsar.

İtalya'nın Magna Grecia (Büyük Yunan kültürü) ve Etrüsklerle başlayan tarihi, Roma Cumhuriyeti ve Roma İmparatorluğu döneminde Bütün Akdeniz bölgesine egemen olmuş, Rönesans döneminde Avrupa sanatı, kültürü ve felsefesine damgasını vurmuştur. Orta Çağ ve Yeni Çağ boyunca kent devletler tarafından yönetilen İtalya ancak 1861 yılında birleşerek çağdaş anlamda bir devlet haline gelmiştir. NATO, AB, OECD gibi örgütlerin kuruldukları tarihlerden beri üyesi olan İtalya günümüzde Avrupa'nın en gelişmiş ülkeleri arasında yer almaktadır.^[1]

Tarih öncesi dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Val Camonica vadisinde MÖ 8000 yılına ait kayalara oyulmuş resimler İtalya adı İtalya yarımadasının orta kısmındaki Abruzzo bölgesine yerleşmiş olan İtalik kavimlerden gelmektedir. Varlıkları MÖ 9. yüzyıla kadar uzanan bu kavimler arasında Sabinler, Samnitler ve Umbriler bulunmaktadır. Roma İmparatoru Caesar Augustus'un zamanına gelindiğinde bütün bu kavimler İtalya adı altında birleştirilerek Roma İmparatorluğunun çekirdeğini oluşturmuştur.

İtalya yarımadasındaki insan varlığının izleri bu İtalik kavimlerin yarımadaya ulaşmalarından çok öncelerine, örneğin Yeni Taş Çağı'na kadar dayanır. Lombardiya'daki Val Camonica vadisinde MÖ 8000 yılında kayalara oyulmuş resimler bulunmuştur. MÖ 1500-1100 yılları civarında kuzey İtalya'da izlerine rastlanan Terramare kültürü ise Tunç Çağına ait balta, kılıç ve hançer gibi cisimlerle günümüze kadar ulaşmıştır. Demir Çağının örnekleri ise MÖ 11.-7. yüzyıllar arasında Toskana civarında yerleşmiş Villinova kültürüne aittir.

Etrüsklerin kökeni hakkında birçok değişik hipotez mevcuttur. Konuştukları dilin bir Hint-Avrupa dili olmadığı bilinmektedir. Roma kentinin kendisi Etrüsk topraklarına dahildi. MÖ 396 yılında Etrüsklerin en büyük kenti olan Veio kentinin Romalılar tarafından istila edilmesiyle sona eren bu uygarlık Roma kültürüne damgasını vurmuş, Roma kültürü, mimarisi ve sanatına çok büyük bir etki yapmıştır.

İtalya yarımadasında Antik Roma'dan önce gelişmiş bir diğer kültür ise Magna Grecia kültürüdür. Yarımadanın güney ucunda Yunanlar tarafından geliştirilmiş bu kültürün izleri bölgede hala konuşulmakta olan antik bir Yunan lehçesi dolayısıyla günümüze kadar ulaşmıştır. Açlık, iklim koşulları, felaketler gibi nedenlerle Yunanistan'ı terkederek İtalya'nın güneyine yerleşen bu kavimler İtalya kültürüne önemli katkılarda bulunmuşlardır. Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonraki yıllarda dahi Bizans İmparatorluğu'ndan çeşitli nedenlerle ayrılan Yunanlar bu bölgeye yerleşerek İtalya'nın güney bölgesindeki Yunan uygarlığını canlı tutmuşlardır. Günümüzde bölge tamamen İtalyanlaşmış olmakla birlikte küçük bir azınlık Griko dili denen bir Yunan lehçesini hala konuşmaya devam etmiştir

Antik Roma[değiştir | kaynağı değiştir]

İtalya tarihi Antik Roma döneminde ilk altın çağını yaşamıştır. MÖ 9. yüzyılda İtalya Yarımadası'nda kurulan Roma şehir devletinden doğan bu uygarlık zamanla tüm Akdeniz'i çevreleyen muazzam bir imparatorluk haline gelmiştir. Yaklaşık 12 yüzyıl boyunca varlığını sürdürmüş olan Roma uygarlığı bir monarşiden oligarşi ve cumhuriyetin bileşimi bir demokrasiye ve daha sonra da otokratik bir imparatorluğa dönüşmüştür.

Fetih ve asimilasyon yollarıyla Batı Avrupa ve Akdeniz'i çevreleyen bölgede egemen olan Roma İmparatorluğu zaman içinde düşüşe geçmiş ve çökmüştür. Hispania, Galya ve İtalya'yı içine alan batı imparatorluğu 5. yüzyılda bağımsız krallıklara bölündü. Batı imparatorluğunun 476 yılında sona ermesi Roma'nın yıkılışı ve Orta Çağ'ın başlangıç tarihi kabul edilir. Öte yandan İstanbul'dan yönetilen doğu imparatorluğu, 1453 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.

Roma uygarlığı, kültürel olarak yoğun biçimde ilham ve örnek aldığı Antik Yunan ile birlikte "klasik antikite"ye dahil edilir. Antik Roma Batı dünyasındaki hukuk, savaş, sanat, edebiyat, mimari, teknoloji ve dil konularının gelişimine büyük katkıda bulunmuştur ve hâlen de günümüz dünyası üzerinde büyük etkiye sahiptir.

Orta Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma İmparatoru I. Theodosius'un 395 yılında ölmesi üzerine imparatorluk ikiye ayrıldı. İtalya bu iki devletten biri olan Batı Roma İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi. Batı Roma İmparatorluğu fazla yaşamadı. 410 yılında Vizigot kralı I. Alarik Roma'yı yağmaladı. En son Batı Roma İmparatoru olan Romulus Augustus 476 yılında Cermen komutanı Odoakr tarafından tahttan indirildi. 493 yılında İtalya Ostrogot kralı Theoderich'in orduları tarafından işgal edildi. 552 yılında Doğu Roma (Bizans) İmparatoru I. Justinianus'un komutanları Belisarius ve Narses Güney ve Orta İtalya'yı ele geçirdiler. 569 yılında ise bir Cermen ulusu olan Lombardlar Kuzey İtalya'da Milano gibi birçok kentleri ele geçirdiler.

Bizans egemenliği döneminde İtalya'da Katolik kilisesi ortaya çıktı. İtalya'daki otorite boşluğunı doldurarak sadece din açısından değil, siyasi açıdan da etkin bir kurum haline geldi. Papalar bir Cermen ulusu olan Frankları yöneten Karolenj hanedanıyla işbirliği yaparak kendilerini Lombardlardan korumaya çalıştılar. 751 yılında Lombardlar güneye inerek Ravenna'yı ele geçirdiler. Papa Franklardan yardım istedi. Franklar Lombardları yenerek Orta İtalya'yı Papa'ya geri verdiler. Böylece Roma kenti civarında bağımsız bir Papalık Devleti kurulmuş oldu. 774 yılında Franklar Lombardların İtalya'daki egemenliğine tamamen son vererek İtalya'yı kendilerine bağladılar. Frankların kralı Şarlman 800 yılında Papa'nın elinden taç giyerek Roma İmparatoru ilan edildi. Şarlman'ın 814 yılındaki ölümüne kadar geçen süre boyunca günümüzdeki İtalya, Almanya ve Fransa toprakları Karolenj İmparatorluğu'nun bayrağı altında birleşmiş oldu.

843 yılında Şarlman'ın oğlu Dindar Ludwig'in ölümünden sonra 3 oğlu Verdun Antlaşması'nı imzalayarak Karolenj İmparatorluğu'nu üç parçaya ayırdılar. Kuzey İtalya bu üç krallık arasında Orta Frank Krallığı'nın elinde kaldı. Aynı yıllarda Güney İtalya da Müslüman Arapların istilalarına hedef oldu. 827 yılında Sicilya Arapların eline geçti ve Sicilya Emirliği kuruldu. Güney İtalya'da ise Bari Emirliği kuruldu. 846 yılında Araplar Roma'yı yağmaladılar.

Normanlar önce Güney İtalya'yi ve sonra 1030'dan itibaren giderek 1091'de tümüyle Sicilya'yi Müslüman idarecilerden aldılar ve Sicilya'da Norman Sicilya Krallığı kurup Sicilya adası Hristiyanlar eline tekrar geçmiş oldu.

11. yüzyıl'da İtalya'da Roma İmparatorluğu'nun çökmesinden bu yana süren kargaşa dönemi bir nebze olsun azaldı. Çeşitli kentlerde irili ufaklı devletler ortaya çıktı. Venedik Cumhuriyeti, Ceneviz Cumhuriyeti, Papalık Devleti, Lombard Birliği, Napoli Krallığı, Floransa Cumhuriyeti, Siena Cumhuriyeti gibi bu devletler kendi aralarında ve diğer ülkelerle savaştılar. Bu devletlerin vatandaşı olan birçok İtalyan 1095 yılında başlayan Haçlı Seferlerine katılarak Orta Doğu'ya gittiler. İslam uygarlığıyla yapılan ticaret ve kültür alışverişi İtalyan kültürüne büyük katkılarda bulundu. 15. yüzyılda başlayan İtalyan Rönesansına zemin hazırladı.

Yeni Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Rönesans[değiştir | kaynağı değiştir]

15. yüzyılda Rönesans İtalya'da doruğuna ulaşmıştır.

İşgal dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

İtalya'nın birleşmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın ilk yıllarında İtalya I. Napolyon tarafından işgal edilerek Fransız etkisi altına girdi. Viyana Kongresi İtalya'nın Fransız işgalinden önce yöneten hanedanlara geri verilmesini öngörüyordu. Böylece Papalık Devleti, Sardinya-Piemonte Krallığı, Toskana Grandüklüğü, Modena Düklüğü ve Lombardiya-Venedik Krallığı tekrar kuruldu. Ancak Carbonari adı verilen gizli dernekler İtalya'nın birleşmesi için çalışmaya başladılar. Giuseppe Mazzini ve Giuseppe Garibaldi birleşme hareketinin öncüleri arasında yer alıyorlardı. Ayrıca Sardinya kralı II. Victor Emmanuel de bu birleşme hareketini destekleyenler arasındaydı.

1848 yılında Lombardiya Avusturya'nın elinde bulunuyordu. İtalya'yı birleştirmek konusunda Fransa'nın desteğini almayı başaran İtalya, 1859'da Fransa ile birlikte Avusturya'yı mağlup etti ve 11 Kasım 1859'da Avusturya ile Piyemonte arasında Zürih'te barış antlaşması yapıldı. Buna göre; Avusturya, Lombardiya'yı Piyemonte'ye verdi. Venedik dahil olmak üzere diğer İtalyan Devletleri arasında bir konfederasyon teşkil edilmesi ve konfederasyonun fahri başkanının papa, fiili başkanının Piyemonte olması kabul edildi. Bir süre sonra Kuzey İtalya'daki küçük devletler de Piyemonte'ye katılma kararı aldılar. Böylece bütün Kuzey ve Orta İtalya Piyemonte'ye katılmış oldu. 1870'te Roma ve 1886'da Venedik, İtalya birliğine dahil oldular. Bunların da iştiraki sonucu İtalyan Milli Birliği tamamlanmış oldu. İtalya Krallığı kuruldu.

Yakın Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

1861 yılında İtalya Krallığı kurulunca İtalya Roma döneminden sonra ilk defa tek bir ülke haline gelmiştir.^[2] Bundan sonra diğer Avrupa ülkeleri gibi kolonileşme yoluna giden İtalya Osmanlı Devleti'ne karşı yaptığı Trablusgarp Savaşı'nı kazandı.^[3] Libya, Etyopya ve Somali gibi bazı Afrika ülkelerini işgal etti.^[4]

I. Dünya Savaşı'ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu'na ait Oniki Adaları eline geçirdi. 1922-1943 yılları arasında İtalya Benito Mussolini'nin liderliği altında Faşizme yöneldi.^[5] Mussolini döneminde ekonomik anlamda büyük başarılar elde edildi.^[6] II. Dünya Savaşı'nda yenilmesinden sonra büyük bir çöküntü yaşadı. İtalyan halkı 1 Ocak 1948 tarihinde yeni bir anayasayı onaylayarak cumhuriyeti ilan etti. 4 Nisan 1949 tarihinde NATO'nun, 25 Mart 1957 tarihinde de Avrupa Birliği'nin kurucu üyeleri arasında yer aldı.^[7]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Toniolo, Gianni (2013). The Oxford handbook of the Italian economy since unification. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0199936694.
^ Davis, John A. (2000). Italy in the nineteenth century: 1796-1900. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198731276.
^ Holmes, George (2001). The Oxford illustrated history of Italy. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192854445.
^ Cento Bull, Anna (2016). Modern Italy: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198726517.
^ Lyttelton, Adrian (2002). Liberal and fascist Italy: 1900-1945. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198731986.
^ Powell, Jim. "The Economic Leadership Secrets of Benito Mussolini". Forbes (İngilizce). 24 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2022.
^ Pasquino, Gianfranco (2015). The Oxford handbook of Italian politics (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199669745.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

İtalya tarihi:Özgün Belgeler 14 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
İtalya'nın çağdaş tarihi (INSMLI, İtalya Bağımsızlık Hareketi Tarihi Milli Müzesi, Milano 29 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
İtalya'yı tekrar ziyaret (fotoğraf arşivi)19 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[İtalyanEkonomisi-1] Toniolo, Gianni (2013). The Oxford handbook of the Italian economy since unification. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0199936694.

[İtalyaTarihiXIX-2] Davis, John A. (2000). Italy in the nineteenth century: 1796-1900. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198731276.

[GenelİtalyaTarihi-3] Holmes, George (2001). The Oxford illustrated history of Italy. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192854445.

[KısaİtalyaTarihi-4] Cento Bull, Anna (2016). Modern Italy: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198726517.

[Faşistİtalya-5] Lyttelton, Adrian (2002). Liberal and fascist Italy: 1900-1945. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198731986.

[6] Powell, Jim. "The Economic Leadership Secrets of Benito Mussolini". Forbes (İngilizce). 24 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2022.

[İtalyanSiyaseti-7] Pasquino, Gianfranco (2015). The Oxford handbook of Italian politics (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199669745.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Avrupa tarihi
Egemen devletler	Almanya Andorra Arnavutluk Avusturya Azerbaycan Belarus Belçika Birleşik Krallık Bosna-Hersek Bulgaristan Çekya Danimarka Ermenistan Estonya Finlandiya Fransa Gürcistan Hırvatistan Hollanda İrlanda İspanya İsveç İsviçre İtalya İzlanda Karadağ Kazakistan Kıbrıs Cumhuriyeti Kuzey Makedonya Letonya Lihtenştayn Litvanya Lüksemburg Macaristan Malta Moldova Monako Norveç Polonya Portekiz Romanya Rusya San Marino Sırbistan Slovakya Slovenya Türkiye Ukrayna Yunanistan Vatikan
Sınırlı tanınmış olan devletler	Abhazya Güney Osetya Kosova Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Transdinyester
Bağımlı ve diğer bölgeler	Åland Aynoroz Cebelitarık Faroe Adaları Gagavuzya Guernsey Jersey Man Adası Svalbard

İtalya tarihi nedir?, İtalya tarihi anlamı nedir?, İtalya tarihi ne demektir?