İskenderiyeli Stephanus^[a] (Grekçe: Στέφανος Αλεξανδρεύς; y. 580 dolayları - y. 640), Neo-Platonik gelenekteki felsefenin yanı sıra simya, astroloji ve astronomi üzerine de yazan bir Bizanslı filozof ve öğretmen. Mısır'ın Müslümanlar tarafından fethinden önce İskenderiye akademik geleneğinin son temsilcilerinden biriydi.^[1]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Stephanus, İskenderiye'de, muhtemelen Elias'ın yanında okudu. Olympiodorus okulunun Hristiyanları arasında genellikle Elias ve David ile birlikte anılır. John Moschus'a göre, 580'lerde İskenderiye'de öğretiyor ve yorumlar yazıyordu, burada Monofizitizm konusundaki tartışmalara karıştı ve görünüşe göre her iki tarafta da pozisyon alıyordu. John ona "sofist ve filozof" diyor.^[1]

İmparator Herakleios'un 610'da göreve gelmesinden kısa bir süre sonra, Stephanus imparatorluğun başkenti Konstantinopolis'e taşındı ve "böylelikle geç İskenderiye ile orta çağ Bizans dünyası arasında bir köprü kurdu."^[1] İmparator tarafından davet edilip edilmediği bilinmemektedir. İmparatorluk Akademisi'nde "ekümenik profesör" (oikoumenikos didaskalos)^[b] olarak Platon, Aristoteles, quadrivium, ^[c] simya ve astrolojiyi öğreten bir pozisyon aldı. Öğrencileri arasında Pseudo-Elias olarak bilinen filozof ve Ermeni polimat Anania Shirakatsi'nin öğretmeni Trebizondlu Tychicus vardı.^[1]

Bazıları yanlış olarak Stephanus'a atfedilmiş olan çoğu eser, Konstantinopolis'te yazılmıştır.^[1] Hierapolisli Agapius, 628 yılında Herakleios ile Pers kralı Kavad II arasında imzalanan antlaşmayı kaleme alırken, Stephanus'un "o dönemin filozofları arasında ünlü" olduğunu belirtir.^[3] Stephanus, Herakleios'un 641'deki ölümünden bir süre önce öldü. Atinalı Stephanus ile aynı kişi olabileceği önerildi; ancak bu olası değildir.^[2]

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Aristoteles üzerine bir yorum[değiştir | kaynağı değiştir]

Sürümler:

• Commentaria in Aristotelem Graeca ed. consilio et auctoritate Academiae litt. reg. Boruss., Berlin, Bd. XV
• Ioannes Philoponus de anima, ed. Michael Hayduck, 1897 ss. 446-607 (bkz. praef. s. V); Cilt. XVIII/3
• Stephanus de interpretatione, ed. M. Hayduck, 1885 (Cilt. XXI/2: artem rhetoricam’deki Stephanus, 12. yüzyıl Bizanslı bir Rhetor Stephanos'tur).

Porphyry'nin Isagogue adlı eseri üzerine bir yorum[değiştir | kaynağı değiştir]

Sürümler:

• Anton Baumstark, Aristot. b. den Syrern v. 5.-8. Jh., Cilt. 1: Syr.-arab. Biographien des Aristot., Syr. Kommentare z. Eisag.des Porph., Leipzig 1900, ss. 181-210 (Stephanos'un tefsirinin fragmanlarının tercümesiyle).

Astronomik ve kronolojik eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sürümler:

• Explanatio per propria exempla commentarii Theonis in tabulas manuales, Ed. Usener, De Stephano Al. ss. 38-54 (= Kl. Schriften. III, 295-319).

Simya ile ilgili çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilginler, yazı tarzından dolayı bunların aynı İskenderiyeli Stephen'ın otantik eserleri olup olmadıklarına göre bölünmüşlerdir. Tercüman, F. Sherwood Taylor, onları kendisi olarak kabul ediyor.^[4] De Chrysopoeia ("On how to make gold", "Altın nasıl yapılır üzerine") şiiri de dahil olmak üzere simya metinlerinin bir özeti, Venedik Cod adlı iki el yazmasında mevcuttur. Marcianus 299 ve Paris BNF 2327.

Sürümler:

• De magna et sacra arte, Ed. Julius Ludwig Ideler in Physici et medici Graeci minores II, Berlin 1842 (Hakkert tarafından Amsterdam 1963'da yeniden basıldı) ss. 199-253. (Ideler, Marcianus'un hatalı bir kopyasını kullandı)
• F. Sherwood Taylor, The alchemical works of S. of Al., in: Ambix, the Journal of the Society for the study of alchemy and early chemistry 1, Londra,1937, ss. 116-139; 2, 1938, ss. 38-49 (Taylor, Ideler'i Marcianus ile karşılaştırdı ve yalnızca 1-3. dersleri İngilizce çeviri ve yorumlarla düzenledi).

Astrolojik eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Opusculum apotelesmaticum, Ed. Usener in De Stephano Al. ss. 17-32 (= Kl. Schrr. III, 266-289).
• Muhammed'in bir yıldız haritası ve Stephanus'a atfedilen İslam'ın yükselişine dair bir kehanet uydurmadır. Halife el-Mehdi'den bahsettiği için 775 sonrasına tarihlenmelidir.^[3]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Metinler

• Julius Ludwig Ideler, Physici et medici Graeci minores II, Berlin 1842 (Hakkert tarafından yeniden basıldı, Amsterdam 1963) ss. 199-253. Yunanca tam metin (yalnızca) ve çevrimiçi olarak Google Kitaplar'da 19 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• F. Sherwood Taylor, "İskenderiyeli Stephanos'un Simya Çalışmaları (The Alchemical Works of Stephanos of Alexandria)", "Ambix" (1937). Cilt 1, ss. 116–39 DOI:10.1179/amb.1937.1.2.116; Cilt 2, ss. 39–49. Çalışmanın 9 dersinden 3'ünün Yunanca metin ve karşılıklı İngilizce çevirisi.

Sözlükler

• Albert Ehrhard & Karl Krumbacher (1897), Geschichte der byzantinischen Litteratur von Justinian bis zum Ende des Oströmischen Reiches, 2 (2 bas.), ss. 480f, 614, 621*, 625, 633, 20 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Ocak 2021, Google Kitaplar'da tam metin olarak , Google Kitaplar'da Cilt 1
• Adolf Lumpe (1995), Bautz, Traugott (Ed.), "Stephanus of Alexandria", Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL) (Almanca), Herzberg: Bautz, 10, ss. cols. 1406-1409, ISBN 3-88309-062-X .

Makaleler ve çalışmalar

• Hermann Usener, De Stephano Alexandrino Bonn (1880)
• Alb. Jahn, "Chemica graeca ex codicibus Monacensi 112 ve Bernensi 579", Revue de Philologie 15 (1891) ss. 101-115. (Simya eserlerine kısa bir giriş.)
• F. Sherwood Taylor, "Yunan Simyasının Kökenleri (The Origins of Greek Alchemy)", Ambix, I, Mayıs 1937, s. 30–47.
• Maria Papathanassiou, (1992), "Stephanos von Alexandreia und sein alchemistisches Werk", Doktora Tezi, Humboldt Universität zur Berlin, Berlin.
• Maria Papathanassiou, (1990–1991) "İskenderiyeli Stephanus: Simya çalışmasında eczacılık kavramları ve kozmoloji (Stephanus of Alexandria: Pharmaceutical notions and cosmology in his alchemical work)", "Ambix", nº 37, s. 121–133; nº 38, ss. 112 [ek].
• R. Werner Soukup, (1992), "Natur, du himmlische! Die alchemistischen Traktate des Stephanos von Alexandria. Eine Studie zur Alchemie des 7. Jahrhunderts", "Mitteilungen der Österreichischen Gesellschaft für Geschichte der Naturwissenschaften 12, 1992, ss. 1-93
• Maria Papathanassiou, (1996), "İskenderiyeli Stephanus: Simya eserinin yapısı ve tarihi üzerine (Stephanus of Alexandria: On the structure and date of his alchemical work)", "Medicina nei Secoli 8", 2, ss. 247–266.
• Wanda Wolska-Conus, "Stéphanos d'Athènes et Stéphanos d'Alexandrie. Essai d'identitification et de biographie", Revue des Études Byzantines 47 (1989), ss. 5-89.