İnsan kurban etme, genellikle tanrıları, hükümdarı, yetkili veya rahip figürünü veya ölü ataların ruhlarını memnun etmek veya yatıştırmak amacıyla yapılan bir ritüelin parçası olarak bir veya daha fazla insanı öldürme eylemidir. Burada hizmetli veya hizmetliler sonraki yaşamlarında efendilerine hizmet etmeye devam etmeleri için öldürülürdü. Bazı kabile toplumlarında bulunan yakından ilişkili uygulamalar yamyamlık ve kelle avcılığıdır .^[1]

İnsan kurban etme, tarih öncesi çağlardan başlayarak birçok insan toplumunda uygulandı. Demir Çağı ile birlikte dindeki gelişmelerle, insan kurban etme Afrika, Avrupa ve Asya'da daha az yaygın hale geldi ve klasik antik çağda barbarca bir eylem olarak görülmeye başlandı. Ancak Amerika'da insan kurban etme, Avrupa'nın Amerika kıtasını sömürgeleştirmesine kadar değişen derecelerde uygulanmaya devam etti. Bugün, insan kurban etmek son derece nadirdir.

Modern laik yasalar insan kurban etme olayını cinayetle aynı şekilde ele alır.^[2][3] Günümüzün büyük dinlerinin çoğu bu uygulamayı kınıyor. Örneğin, İbrani Kutsal Kitabı cinayeti ve Molek'e insan kurban edilmesini yasaklar.^[4]

Evrim ve bağlam[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan kurban etme (bazen ritüel cinayet olarak da adlandırılır), birçok farklı vesileyle ve birçok farklı kültürde uygulanmıştır. İnsan kurban etmenin arkasındaki çeşitli gerekçeler, genel olarak dini kurbanı motive edenlerle aynıdır. İnsan kurban etmek, tipik olarak, örneğin bir tapınak veya köprü gibi tamamlanmış bir binanın adanması bağlamında, iyi şans getirmeyi ve tanrıları sakinleştirmeyi amaçlar. Doğurganlık, Aztek tarım tanrısı Xipe Totec'e yapılan kurbanlar gibi eski dini kurbanlarda bir başka ortak temaydı.^[5]

Eski Japonya'da efsaneler, binaları felaketlere veya düşman saldırılarına karşı korumak için bazı yapıların tabanında veya yakınında genç kızların canlı canlı gömüldüğü hitobashira'dan ("insan sütunu") bahseder ^[6] ve Balkanlar'da neredeyse aynı inançlar görülür. (Skadar Binası ve Arta Köprüsü).

1487'de Büyük Tenochtitlan Piramidi'nin yeniden kutsanması için Aztekler, dört gün boyunca yaklaşık 80.400 mahkumu öldürdüklerini bildirdiler. Aztek Savaşı'nın yazarı Ross Hassig'e göre törende "10.000 ila 80.400 kişi" kurban edildi.

İnsan kurban etme, savaşta tanrıların beğenisini kazanma niyetine de sahip olabilir. Homeros efsanesinde, Iphigeneia, Artemis'i yatıştırmak için babası Agamemnon tarafından kurban edilecekti, böylece Yunanların Truva Savaşı'nı başlatmasına izin verecekti.

Ölümden sonraki yaşamın bazı kavramlarında, ölen kişi cenazesinde öldürülen kurbanlardan faydalanacaktır. Moğollar, İskitler, eski Mısırlılar ve çeşitli Mezoamerikan şefleri, hizmetçileri ve cariyeleri de dahil olmak üzere evlerinin çoğunu yanlarında bir sonraki dünyaya götürebilirdi. Liderin hizmetkarları, efendileriyle birlikte feda edilecekleri için, buna bazen "hizmetçi kurbanı" denir, böylece öbür dünyada ona hizmet etmeye devam edebilirler.

Başka bir amaç, kurbanın vücut kısımlarından kehanettir. Strabon'a göre Keltler bir kurbanı kılıçla bıçaklar ve ölüm kasılmalarından geleceği tahmin ederdi.^[7]

Kelleavcılığı, tören veya büyü amacıyla veya prestij nedenleriyle öldürülen bir düşmanın kafasını alma uygulamasıdır. Birçok modern öncesi kabile toplumunda bulundu.

İnsan kurban etmek, istikrarlı bir toplumda uygulanan bir ritüel olabilir ve hatta hem kurban eden toplumu birleştiren bir bağ yaratarak hem de insan kurban etme ve ölüm cezasını birleştirerek toplumsal birliği güçlendirmeye yardımcı olabilir (bkz: Din Sosyolojisi). Toplumsal istikrar üzerinde olumsuz etkisi olan bireyler (suçlular, dini sapkınlar, yabancı köleler veya savaş esirleri) in kurbanı. Bununla birlikte, sivil dinin dışında, insan kurban etmek aynı zamanda toplumu istikrarsızlaştıran kan çılgınlığı ve toplu katliamlarla sonuçlanabilir.

Pek çok kültür, mitolojilerinde ve dini metinlerinde tarih öncesi insan kurban etme izleri gösterir, ancak bu uygulamayı tarihsel kayıtların başlamasından önce durdurmuştur. Bazıları İbrahim ve İshak'ın hikâyesini (Yaratılış 22) insan kurban etmenin ortadan kaldırılmasını açıklayan etiyolojik bir mite örnek olarak görür. Vedik Puruşamedha (kelimenin tam anlamıyla "insan kurbanı"), en eski tasdikinde zaten tamamen sembolik bir eylemdir. Yaşlı Pliny'ye göre, antik Roma'da insan kurban edilmesi, MÖ.97'de bir senatör kararnamesi ile kaldırılmıştır. Bu zamana kadar uygulama o kadar nadir hale geldi ki, kararname sembolik bir eylemdi. İnsan kurban etme bir kez kaldırıldığında, tipik olarak ya hayvan kurban etme ya da eski Roma'daki Argei gibi heykellerin sahte kurbanı ile değiştirilir.

Bölgeye göre tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik Yakın Doğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Başarılı tarım şehirleri Yakın Doğu'da Neolitik dönemde ortaya çıkmış, bu şehirlerin bazıları taş duvarların arkasında korunmuştur. Eriha bu şehirlerin en bilinenidir, ancak Levant kıyılarında kuzeyde Küçük Asya'ya ve batıda Dicle ve Fırat nehirlerine uzanan benzer yerleşimler vardı. Toprağın çoğu kuraktı ve tüm bölgenin dini kültürü bereket ve yağmur üzerine kuruluydu. İnsan kurban etme de dahil olmak üzere dini ritüellerin birçoğunun tarımsal bir odağı vardı. Verimliliğini artırmak için kan toprağa karıştırıldı.^[8]

Antik Mısır[değiştir | kaynağı değiştir]

Abydos'taki erken hanedanlık döneminde, bir Kralın ölümü üzerine, kendisine sonsuz yaşamda hizmet etmeye devam edecek hizmetkarlar ve muhtemelen yüksek yetkililerle eşlik edileceği zaman, hizmetkar kurbanının kanıtı olabilir. Bulunan iskeletlerin belirgin bir travma belirtisi yoktu, bu da Kral'a hizmet etmek için hayattan vazgeçmenin gönüllü bir eylem olabileceği ve muhtemelen uyuşturucu kaynaklı bir durumda gerçekleştirilen bir eylem olabileceği yönünde spekülasyonlara yol açtı. 2800 civarında Eski Krallık mezarlarındaki hizmetçi heykellerinin gömülmesinde yankılar görülse de, bu tür uygulamaların olası tüm kanıtları M.Ö.^[9][10]

Doğu Akdeniz[değiştir | kaynağı değiştir]

Mukaddes Kitaptaki referanslar, eski Yakın Doğu uygulamaları tarihinde insan kurban etme konusunda bir farkındalık ve küçümseme olduğuna işaret eder. İsraillilerle bir savaş sırasında, Moab Kralı ilk doğan oğlunu ve varisini bütün bir yakmalık sunu olarak verir (olah, Tapınak kurbanının kullanıldığı şekliyle) (2.Krallar 3:27).^[11] Mukaddes Kitap daha sonra, Kral'ın kurban sunuşunun ardından, "İsrail'e karşı büyük bir öfke vardı" der ve İsraillilerin Moab başkentindeki kuşatmayı kaldırıp gitmek zorunda kaldıklarını anlatır. Bu ayet, Moab Kralı'nın kurbanının etkisinin ne olduğunu açıklamaya çalışan (kuşatma altındakileri cesaretlendirip İsraillileri korkutmaya, Chemosh (Moab tanrısı) isimli Tanrı'yı İsraillilere kızdırmaya veya İsrailliler'in onun gazabından korkmalarına neden olduğu şeklinde) sonraki birçok Yahudi ve Hristiyan yorumcunun kafasını karıştırmıştı.^[12] Açıklama ne olursa olsun, besbelli ki, bu yazı yazılırken, İsrailoğulları tarafından yasaklanmış olmasına rağmen (Tesniye 12:31; 18:9-12), ilk doğan oğlu ve varisi kurban etme eylemi, Eski Yakın Doğu'da ilâhî lütfa şiddetle ihtiyaç duyulan istisnai durumlarda yapılan acil bir önlem olarak kabul edildi.

İshak'ın bağlanması, Yaratılış Kitabı'nda (22) görünür; Olay Kuran'da da geçiyor, ancak İslami gelenek kurban edilecek kişinin İsmail olduğunu kabul ediyor. Hem Kuran hem de İncil hikâyelerinde Tanrı, İbrahim'den oğlunu Moriah'ta kurban olarak sunmasını isteyerek test eder. İbrahim bu emri tartışmadan kabul eder. Hikâye, bir meleğin İbrahim'i son anda durdurup, yakınlardaki bazı çalılara yakalanmış bir koçu O'nun yerine kurban edilmesini sağlamasıyla sona erer. Birçok İncil bilgini, bu hikâyenin kökeninin, hayvan kurbanı lehine insan kurbanının kaldırıldığı bir çağın hatırası olduğunu öne sürdü.^[13][14]

Mukaddes Kitapta bahsedilen bir başka olası insan kurban etme örneği, Hakimler kitabında Jeftah'ın kızının kurban edilmesidir. 11. Jeftah, eğer galip gelirse, eve döndüğünde kendisini kapıda karşılamaya gelen her şeyi Tanrı'ya kurban etmeye adar. Yemin Hakimler Kitabında belirtilmiştir 11:31 "O zaman öyle olacak ki, Ammon oğullarından esenlik içinde döndüğümde, beni karşılamak için evimin kapılarından her ne çıkarsa, kesinlikle RABBİN olacaktır ve O'na yakmalık sunu sunacağım. " Savaştan döndüğünde bakire kızı onu karşılamaya koşar. O, "tepelerde dolaşmak ve arkadaşlarıyla ağlamak için iki ay" için yalvarır ve kendisine verilir, ardından "o ona adadığı gibi yaptı" der.

Yahuda'nın iki kralı Ahaz ve Menaşe, oğullarını kurban ettiler. Ahaz, 2'de Krallar 16:3, oğlunu kurban etti. ". . . RAB'bin İsrail halkının önünden kovduğu ulusların iğrenç uygulamalarına göre oğlunu bile sunu olarak yaktı ( ESV ). Kral Menaşe, 2. Tarihte oğullarını kurban etti 33:6. "Ve oğullarını Hinnom Vadisi'nde sunu olarak yaktı. . . Rab'bin gözünde çok kötülük yaptı, onu öfkelendirdi." Vadi, sonuç olarak Hıristiyanlık gibi sonraki dinlerde cehennemi sembolize etti.

Fenike[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma ve Yunan kaynaklarına göre Fenikeliler ve Kartacalılar bebekleri tanrılarına kurban ederlerdi. Modern zamanlarda Kartaca arkeolojik alanlarında çok sayıda bebeğin kemikleri bulundu, ancak ölüm nedenleri tartışmalı olmaya devam ediyor.^[15] Arkeologlar tarafından "Tophet" olarak adlandırılan tek bir çocuk mezarlığında, tahminen 20.000 yanmış bebek depolanmıştı.^[16]

Plutarkhos (y. 46 – y. 120 CE), Tertullian, Orosius, Diodorus Siculus ve Philo gibi uygulamadan bahseder. Livy ve Polybius bahsetmez. Mukaddes Kitap, çocukların tanrı Molek'e tophet ("kavurma yeri") adı verilen bir yerde kurban edildiğini iddia eder. Diodorus Siculus'un Bibliothecahistoria adlı eserine göre, "Şehirlerinde Kronos'un ellerini uzatmış, avuçlarını yukarıya kaldırmış ve yere doğru eğimli bir bronz görüntüsü vardı, öyle ki, çocukların her biri üzerine yerleştirildiğinde aşağı yuvarlanır ve içi ateşle dolu bir çukura düşerdi. " ^[17]

Ancak Plutarkhos aynı zamanda, rızasının gerekli olduğu ebeveynleri tarafından öldürüldüklerinden, çocukların o sırada zaten ölmüş olduklarını iddia ediyor. Tertullian, çocukların rıza göstermelerini onların gençlikteki güvenlerinin bir ürünü olarak açıklıyor.^[17]

Bu tür hikâyelerin doğruluğu bazı modern tarihçiler ve arkeologlar tarafından tartışılmaktadır.^[18]

Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Neolitik Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Neolitik ila Eneolitik Avrupa'da insan kurban edildiğine dair arkeolojik kanıtlar var.^{[kaynak belirtilmeli]}

Antik Greko-Romen[değiştir | kaynağı değiştir]

Felaketten korunmak için belirli köleleri, sakatları veya suçluları bir topluluktan kovmanın eski ritüeli (Pharmakos olarak bilinir), zaman zaman seçilen mahkumu onları bir uçurumdan atarak alenen infaz etmeyi içerir.

İnsan kurban edilmesine yapılan atıflar, mitolojinin yanı sıra Yunan tarihi açıklamalarında da bulunabilir. Mitolojideki insan kurbanı, Iphigeneia'nın (babası Agamemnon tarafından kurban edilmek üzere olan) bazı versiyonlarındaki deus ex machina kurtuluş ve onun yerine tanrıça Artemis tarafından bir geyiğin konması, onun terk edilmesinin ve gözden düşmesinin körelmiş bir hatırası olabilir. Yunanlar arasında hayvan kurbanı lehine insan kurban etme uygulaması.^{[kaynak belirtilmeli]}

Aztekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aztekler özellikle büyük çapta insan kurban etme uygulamalarıyla tanınırlardı; Huitzilopochtli'ye, güneş günlük bir savaşa girerken kaybettiği kanı geri vermesi için bir teklif yapılacaktı. İnsan kurbanları, 52 yıllık her döngüde olabilecek dünyanın sonunu engelleyecektir. Büyük Tenochtitlan Piramidi'nin 1487'de yeniden kutsanmasında, elde edilebilen tüm Aztek metinleri 1528-1548 döneminde Hristiyan misyonerler tarafından yok edildiğinden, sayıları ölçmek zor olsa da, bazıları 80.400 mahkumun kurban edildiğini ^[19][20] tahmin ediyor. Mexica olarak da bilinen Aztek, yağmur tanrısı Tlāloc'un çocukların gözyaşlarına ihtiyaç duyduğuna inanıldığından periyodik olarak çocukları kurban etti.^[21]

Aztec Warfare'in yazarı Ross Hassig'e göre, "10.000 ile 80.400 arasında kişi" törenle kurban edildi. Özel şölenler için kurban edilen sayıların eski raporları, bazı yazarlar tarafından "inanılmaz derecede yüksek" olarak tanımlanmıştır ve güvenilir kanıtlara dayanan dikkatli bir hesapla, sayıların Tenochtitlan'da yılda en fazla birkaç yüzü aşamaz.^[22] 1487'deki kutsama sırasında kurban edilen kurbanların gerçek sayısı bilinmiyor.

Yahudilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Yahudilik, insan kurban edilmesini cinayet olarak kabul ederek açıkça yasaklar. Yahudiler, Akedah'ı insan kurban etmenin kaldırılmasının merkezi olarak görüyorlar. Bazı Talmudik bilginler, Çıkış 13:2–12ff'yi kullanarak, onun yerine Tapınakta hayvanların kurban edilmesi olduğunu iddia ederler; 22:28ff; 34:19ff; Sayı 3:1ff; 18:15; Tesniye 15:19 – diğerleri, sünnet antlaşmasının sembolik pars-pro-toto fedakarlığının yerini aldığını düşünüyor. Levililer 20:2 ve Tesniye 18:10 özellikle çocukların Moloch'a verilmesini yasaklayarak, onu taşlamayla cezalandırılabilir hale getirir; Tanah daha sonra insan kurban etmeyi Moloch'a tapanların barbar gelenekleri olarak kınar (örn. Mezmurlar 106:37ff).

Yargıçlar 11. bölüm, Jephthah adında bir Yargıcın, Tanrı'nın askeri bir savaştaki yardımına şükranla "beni karşılamak için evimin kapılarından her ne çıkarsa, kesinlikle Rab'bin olacaktır ve onu yakmalık bir sunu olarak sunacağım" diye yemin eden bir Yargıcı anlatır. Ammonlulara karşı.^[23] Muzaffer dönüşünde, tek kızı Jephthah'ı dehşete düşürecek şekilde selamladı. Hakimler 11:39, Jephthah'ın adadığı gibi yaptığını, ancak "onun kurbanını açıkça tasvir etmekten çekiniyor, bu da bazı eski ve modern tercümanların (örneğin, Radak ) onun gerçekten öldürülmediğini öne sürmesine yol açıyor." ^[24]

Mişna'ya göre, kötü ifade edilmiş, yasadışı yemini tutmakla yükümlü değildi. Haham Jochanan'a göre, Mişna hakkındaki tefsirinde, Jephthah'ın adağı para olarak ödeme yükümlülüğü vardı.^[23] Orta Çağ'da haham Yahudi geleneğinin bazı yorumcularına göre, Jepthah'ın kızı kurban edilmedi, evlenmesi yasaklandı ve tüm hayatı boyunca kız kurusu olarak kaldı.^[25]

MS 1. yüzyılda yaşamış Yahudi-Helenistik tarihçi Flavius Josephus, bununla birlikte, Jephthah'ın "çocuğunu yakmalık bir sunu olarak - ne yasa tarafından onaylanan ne de Tanrı'yı hoşnut eden bir kurban olarak - kurban ettiğini belirtti; çünkü o, "İşitenlere amelin ne şekilde görüneceğini " derinlemesine araştırmamıştı.^[26] Latin filozof sözde Philo, Jephthah'ın kızını İsrail'de adağını iptal edecek bir bilge bulamadığı için yaktığını yazdı. Başka bir deyişle, Latin filozofun görüşüne göre, bu kötü ifade edilmiş bir adak hikâyesi, insan kurban etmenin Tanrı'nın bir emri veya şartı olmadığını, ancak yasadışı olarak insanları kurban etmeye yemin edenlerin cezası olduğunu pekiştirir.^[27][28]

Yahudileri ritüel cinayetleri işlemekle suçlayan iddialar - " kan iftirası " olarak adlandırılır - Orta Çağ boyunca yaygındı ve çoğu zaman tüm Yahudi topluluklarının katledilmesine yol açtı.^[29][30] 20.  yüzyılda, şeytani ritüel istismar ahlaki panik kapsamında kan iftira suçlamaları yeniden ortaya çıktı.^[30]

Hristiyanlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Hristiyanlık, İshak'ın bağlanmasının hikâyesinin, ölümü ve dirilişi insanın ilk günah da dahil olmak üzere günahlarından kurtuluşu ve kefaretini sağlayan Mesih'in kurban edilmesinin bir habercisi olduğu inancını geliştirdi. İshak'ın bağlandığı yer olan Moriah'ın daha sonra İsa'nın çarmıha gerileceği yer olan Kudüs olduğuna dair bir gelenek vardır.^[31] Çoğu Hristiyan mezhebinin inançları, öbür dünyada kurtuluş için gerekli olan Oğul Tanrı'nın kurbanının ikame kefaretine dayanır. Hristiyan doktrinine göre, yeryüzündeki her birey günahlarının kefareti için bu ilahi insan kurbanına katılmalı ve/veya bundan fayda görmelidir. İlk Hristiyan kaynakları, bu olayı açıkça, Mesih'in hem rahip hem de insan kurban rolünde olduğu bir kurbanlık sunusu olarak tanımladı, ancak Aydınlanma ile başlayarak, John Locke gibi bazı yazarlar, İsa'nın ölümünün bir yatıştırıcı kurban olarak modeline itiraz ettiler. .

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]