İlaç
Analjezik (ağrı kesici) bir ilaç olan tilidin

İlaç ya da em^[1], canlı hücre üzerinde oluşturduğu etki ile bir hastalığın tanısını, iyileştirilmesi veya semptomlarının azaltılması amacıyla tedavisini veya bu hastalıktan korunmayı mümkün kılan, canlılara değişik uygulama yöntemleri ile verilen doğal, yarı sentetik veya sentetik kimyasal preparatlardır.^[2] İlaçların tüketimi inhalasyon, enjeksiyon, sigara içme, yutma, derideki bir yama yoluyla emilim, fitil veya dil altında çözünme yoluyla olabilir. Ticari ilaçlar ilaç firmaları tarafından üretilir ve genellikle patentlidir. Etken maddesinin patent süresi dolmuş ve birden çok firmanın üretebildiği ilaçlara ise jenerik ilaçlar denir. İlaçlar uygulama yoluna, kimyasal özelliklerine ve etkilediği biyolojik sistemlere göre sınırlandırılabilir. Daha güvenilir ve geniş kullanım alanına sahip sınıflandırma sistemi ise Anatomical Therapeutic Chemical Classification Systemdir (ATC sistemi).

İlaçların sindirim kanalı aracılı ile kana geçiş yoluna enteral yol denir. Bunun dışında kalan injeksiyon, buğuseptil gibi ilaç alma şekline de parenteral yol denir.

Hazırlama Şekline göre ilaçlar:

1. Majistral ilaç: Doktor tarafından yazılan formüllü etken madde ve miktarlarına göre eczacının hazırladığı yapma ilaç şekli.
2. Ofisinal ilaç: Farmakope' de bulunan formüle göre eczacı tarafından hazırlanan, hazır bulundurulan ilaçlardır.
3. Preparat: Sağlık Bakanlığından alınmış ruhsatla ilaç firmaları veya ilaç laboratuvarları tarafından hazırlanan ilaçlar.

İlaçların kimyasal yapıları ile fizyolojik etkileri arasında bağlantı yoktur. Örneğin; alkollerin hem hipnotik, hem analgesik, hem de antibiyotik etkileri vardır. Çeşitli aminler de analgesik, antihistaminik ve antimalerial etki gösterebilir. Bu nedenle ilaçlar genellikle fizyolojik etkilerine göre sınıflandırılır:

1. Sinir sistemini etkileyen ilaçlar
   1. Merkezî sinir sistemini etkileyen ilaçlar
      1. Anestetik ilaçlar
      2. Hipnotik ve sedatif ilaçlar
      3. Analgesik ilaçlar
   2. Perifer sinir sistemini etkileyen ilaçlar
   3. Otonom sinir sistemini etkileyen ilaçlar
2. Kalp ve damar sistemini etkileyen ilaçlar
3. Sindirim sistemini ve bağırsakları etkileyen ilaçlar
4. Solunum sistemini etkileyen ilaçlar
5. Kemoterapik etki gösteren ilaçlar
6. Vitaminler ve hormonlar
7. Dezenfektan ve antiseptik etki gösteren ilaçlar

İlaç iki bölümden oluşur :

1. Etkin madde (drog): Canlıda fizyolojik etki gösteren bir veya birkaç kimyasal madde karışımıdır.
2. Taşıyıcı (sıvağ): Etkin maddenin hasta tarafından kolay alınabilmesi veya iyi doze edilebilmesi için katılan fizyolojik etkisi olmayan kimyasal maddelerdir (glukoz, parafin, gliserin gibi).

İlaçlar etkilerine veriliş yoluna göre iki şekilde gösterir:

1. Lokal etki: İlacın uygulandığı bölgede oluşturduğu etkidir.
2. Sistemik etki: İlacın kana karışıp dokulara yayıldıktan sonra organizmada oluşturduğu etkidir.

İlaçların reçeteleme şekilleri

• Reçetesiz ilaçlar
• Reçeteli ilaçlar
• Kontrole bağlı ilaçlar
• Kırmızı reçeteye bağlı ilaçlar
• Yeşil reçeteye bağlı ilaçlar
• Mor reçeteye bağlı ilaçlar
• Turuncu reçeteye bağlı ilaçlar

İlaçların saklama koşulları

• Günümüzde pek çok ilaç oda sıcaklığında saklanabilir.
• Soğuk zincirde saklanması gereken ilaçlar. (2-8 derece)
• Işık almayan ortamda saklanması gereken ilaçlar.
• Kuru yerde saklanacak ilaçlar.

İlaç son kullanma tarihi İlacın kalitesini belli bir tarihe kadar güvence altına alınması. Ülke koşullarına göre üretici firma bazen hızlandırılmış deneylerle (yüksek ısı ve nem) bazen de uzun süreli denemelerle bu tarihi belirler.^[3] Bazı ilaçların bu uzun süreli deneyler sonunda son kullanma tarihlerinde uzaklaşma söz konusu olabilir.

İlaçların farmasötik şekilleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Tablet[değiştir | kaynağı değiştir]

Tablet formunda bir veya daha fazla etken madde yardımcı maddelerle birlikte genellikle toz şeklinde baskı ile veya kaplanarak katı hale getirilirler. Şeker kaplı renkli olanlarına draje denir. Kontrollü salınan ve uzun süre etkin olanları vardır. Oral yolla yutularak, dil altı, vaginal ve makattan kullanılanları vardır. Ağızdan kullanımda bir ilaç mide, bağırsak ve kalınbağırsakta emilebilir. Genellikle dolaşıma girerek etkisini gösterir. Çoğunlukla üretildikleri hal etkin halleridir. Bazıları midede veya emilim sırasında, bazen emildikten sonra karaciğerde aktifleşelerek etkin hale gelir. Bazıları da belli ölçüde yıkılarak bu geçişlerde bozularak etkinliği düşebilir. Bazı ilaçların yenilen yemeklerle emilmesi azalabilir.^[4] Demir preparatları Çay, Süt ürünleri ile etkisiz hale gelir. Bazı ilaçlar mutlaka aç kullanılmalıdır. Osteoporoz ilaçları ve Hipertansiyon ilaçları vs.. Bazı ilaçlar yemekten yarım saat önce kullanılmalıdır: kusmaya karşı olan ilaçlar, bazı diyabet ilaçları vb. Bazı ilaçlar yemek arasında, bazıları ise tok kullanılmalıdır. Bazıları Yardımcı maddeler; Sıkılaştırıcılar, akışkanlaştırıcılar, tatlandırıcılar,kaydırıcılar ve pigmentler olabilir.

Efervesan tablet[değiştir | kaynağı değiştir]

Aslında tablet halinde hazırlanır, farklı olarak suda eritilerek kullanılan preparatlardır. Dahilen ve haricen kullanılan türleri vardır.

Kapsül[değiştir | kaynağı değiştir]

İlacın içeriğinin belli bir bölgeye kadar gastrointestinal sisteme karışmaması veya uygun formülasyon kaygısı gibi nedenlerle bazen ilaç etken maddesi dolgu maddesiyle birlikte değişik materyallerden yapılmış kapsüller içinde verilir.

Flakon[değiştir | kaynağı değiştir]

Üstü lastik kaplı küçük steril cam şişecik. Çoğunlukla içinde enjeksiyonluk toz bulunur. Bu tozlar çözelti içerisinde bozulabileceğinden ampul yerine, flakona konur. Yanlarında genellikle izotonik enjeksiyon sıvağı içeren ampul bulunur. Bazı demir preparatları oral yolla kullanılan flakonlar halindedir.^[5]

Ampul[değiştir | kaynağı değiştir]

Enjeksiyon uygulamalarında kullanılan ilaçların saklanmasında kullanılır. Çoğunlukla im (kas içine) ve iv (damar içine) uygulanır. Steril ve izotonik hazırlanırlar.

Krem[değiştir | kaynağı değiştir]

Deriye sürülerek uygulanan yarı katı preparatlardır. Su bazlıdır.

Merhem[değiştir | kaynağı değiştir]

Deriye sürülerek uygulanan yarı katı preparatlardır. Yağ bazlıdır.

Şampuan[değiştir | kaynağı değiştir]

Özellikle kepeğe karşı ketakonazol içeren preparatlarda tercih edilir. Vizkoz sıvı preparatlardır.

Paket[değiştir | kaynağı değiştir]

Herhangi bir toz ilacın bir defalık dozunun özel kağıt ambalajda hazırlanmış haline denir. Oral yolla kullanılır.

Toz[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapma ilaçların çoklukla yapıldığı dönemlerde Kaşe ile hastalara sunulurdu. Artık Farmasötik bir şekilden daha çok, bazı farmasötik şekillerin içerdiği etken ve yan maddelerin fiziksel durumunu ifade edebilir. Kapsüllerde sıklıkla kullanılır.

Transdermal sistem[değiştir | kaynağı değiştir]

Deri üstüne yapıştırılan bant. Bant ile deri içerisinde ilaç muhafaza eder. İlacı kontrollu salması avantajıdır. Uygulama bölgesinde hassasiyete neden olabilir. Uygulama bölgesinin kılsız olması tercih edilir.

İmplant sistem[değiştir | kaynağı değiştir]

Deri altına uygulanan ilaçlardır. Salınımı kontrollü olduğu çoğunlukla tercih edilir. Etkisi aylarca sürebilir.

İnhaler sistem[değiştir | kaynağı değiştir]

Genellikle içinde toz bulunan havanın bazen de spreylerin çekilmesi esasına dayanan preparat. Solunum yolları hastalıklarında sıklıkla tercih edilir.

Süspansiyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıvı içerisinde toz dağılımının bulunduğu preparatlardır. Kullanılmadan önce çalkalanmalı veya karıştırılmalıdır. Şurup ve Flakon çoklukla kullanıldığı Farmasotik şekillerdir.

Şurup[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıvı halde bulunan ve oral yoldan kullanılan ilaçların çoğunlukla saklamak için kullanılır. Genellikle 40-200 ml şişeler içinde bulunan çözelti, emülsiyon veya süspansiyonlardır.

Supozituar (fitil)[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel olarak makat tan kullanılan yarı katı ilaç formu.

Losyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Çoklukla saç ve deriye uygulanan sıvı preparatlardır.

Emülsiyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıvı içerisinde çözünmeyen başka bir sıvının emülgatör yardımıyla homojen dağıtıldığı sistemlerdir.

Damla[değiştir | kaynağı değiştir]

Genellikle çözelti ve emülsiyon formunda göze kulağa ağıza ve buruna lokal uygulanan steril preparatlardır.

Sprey[değiştir | kaynağı değiştir]

Cilde veya ağza uygulanabilen sıvı preparatlardır.

Ovül[değiştir | kaynağı değiştir]

Vajinal suppozituar. Vajinaya uygulanan ısıyla merhem kıvamına dönüşen haricen kullanılan tablet şeklindeki ilaç formu.

İlaç türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]