Zihin-beden düalizmi

Zihin felsefesinde, Zihin-beden düalizmi,^{[not 1]} zihinsel işlevlerin fiziksel olmadığı^[6] ya da zihin ve bedenin ayrılabilir olduğu görüşüdür.^[7] Buradan hareketle, zihin-madde ilişkisi ve özne-nesne ilişkisi hakkında bazı görüşler öne sürer. Zihin-beden problemi konusunda fizikalizm ve enaktivizm ile karşıtlık gösterir.^[6]^[7]

Aristo, Eflatun'un çok ruhlu görüşünü benimsemiş ve buna ek olarak bitkiler, hayvanlar ve insanlar arasında hiyerarşik bir sıra oluşturmuştur: üçünün de sahip olduğu besleyici bir büyüme ve yaşam ruhu; hayvanlar ve insanların sahip olduğu acıyı, zevki ve arzuyu algılayıcı ruh; sadece insanlara özgü olan akıl ruhu. Bu görüşe göre, ruh, yaşayan bir canlının hilomorfik cismidir. Hiyarerşinin her basamağı kendinden alttaki ruhlardan oluşur. Aristo'ya göre ilk iki ruh, vücuda aittir ve canlının ölmesiyle yok olur.^[8]^[9] Öte yandan düşünen zihin ölümsüz ve süreklidir.^[10]^[11] Eflatun'a göreyse, ruh bedene bağlı değildir ve yeni bir bedene göç edebilir.^[12]

Düalizm René Descartes'ın zihni maddesel ve dolayısıyla uzaysal olmayan bir töz olarak tanımladığı düşüncelerle yakından ilişkilidir. Descartes zihni bilinç ve öz farkındalık ile eşleştirmiş, bunu da beyinden ayrımlamıştır.^[13] Bu nedenle, zihin-beden problemini bugünkü şekliyle ifade eden ilk felsefecidir.^[14] Düalizm, monizmin çeşitli türleriyle zıtlık gösterir. Töz düalizmi materyalizmin her biçimiyle zıtlaşırken, özgülük düalizminin materyalizmle ya da indirgemeci olmayan fizikalizmle benzeştiği söylenebilir.

Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ontolojik düalizme göre zihin-beden ayrımı üç düzeyde olabilir:

Töz düalizmi zihin ve maddenin öz itibarıyla farklı temelleri olduğunu savunur.^[6]
Özgülük düalizmine göre ontolojik ayrım zihin ve maddenin özelliklerinden kaynaklanır (bkz. belirimcilik).^[6]
Yüklem düalizmi zihinsel yüklemlerin maddesel yüklemlere indirgenemeyeceğini öne sürer.^[6]

Tözsel ya da Kartezyen düalizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Kartezyen düalizm ya da töz düalizminin en bilinen savunucusu René Descartes, özleri ikiye ayırır: zihinsel ve fiziksel.^[13] Bu felsefe, zihnin vücut dışında var olabileceğini ve vücudun kendi başına düşünemeyeceğini önerir. Töz düalizmi, meşhur zihin-beden problemini ilk defa ortaya çıkardığı için tarihsel öneme sahiptir. Filozofik konum itibarıyla ölümsüz ruhların, maddesel olmayan bir dünyada var olduğunu öne süren birçok teolojiyle uyum gösterir.^[6] Töz dualizminin çağdaş tartışmalarında ortaya konulan düalist duruşlar Dekart'ın duruşu kadar radikal değildir: örneğin, William Hasker'in savunduğu Belirim Düalizmi (İng. Emergent Dualism),^[15] evrimsel biyoloji ile uyumlu olması açısından bazı filozoflara daha çekici gelir.

Özgülük düalizmi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu yaklaşıma göre ontolojik farklılaşmanın sebebi zihin ve maddenin özelliklerinden öte gelir. Bilinç, ontolojik olarak nörobiyolojiye ve fiziğe indirgenemez. Madde uygun biçimde bir araya gelirse (örn. insan vücudunun bir araya gelişi) zihinsel özellikler belirebilir. Dolayısıyla, özgülük düalizmi belirimci materyalizmin bir alt dalıdır. Ne var ki, hangi görüşlerin özgülük düalizmine dahil olduğu bir tartışma konusudur. Özgülük düalizminin, bağımsız sınıflandırmayı dahi içeren çeşitli yorumları vardır.^[16]

İndirgemeyici fizikalizm, tüm zihinsel durumların fizikel durumlara nedensel olarak indirgenebileceğini iddia eden bir çeşit özgülük düalizmidir. Bunu savunan savlardan biri Donald Davidson'un ifade ettiği anomal monizmdir: Buna göre zihinsel olaylar fiziksel olaylara eştir, ancak zihinsel olaylar arasındaki ilişkiler katı fiziksel kanunlarıyla açıklanamaz. Bir başka sav, John Searle tarafından ortaya konulan biyolojik natüralizmdir. Searle'a göre, zihin durumları fizik durumlarına ontolojik olarak indirgenemese de, nedensel olarak indirgenebilir. Kendisi de, görüşlerinin birçokları tarafından özgülük düalistlerininkine benzetildiğini kabul etmiş, ancak karşılaştırmanın yanıltıcı olduğunu söylemiştir.^[16]

Yüklem düalizmi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yüklem düalizmi Donald Davidson ve Jerry Fodor gibi indirgemeyici fizikalizm filozofları tarafından benimsenmiştir. Bu yaklaşıma göre, her ne kadar tözler ve tözlere ait özgülükler tek bir ontolojik kategoriye (genellikle maddesel) ait olsa da, bizim zihin olaylarını anlatırken kullandığımız yüklemler doğal dillerdeki maddesel yüklemlere indirgenemez (bunlarla anlatılamaz).^[17]^[18] Bir diğer deyişle yüklem düalizmi, günlük dilde kullandığımız inanmak, arzulamak, düşünmek ve duygulanmak gibi dolaylı yüklemlerin, ifade ettikleri varlıklar aslında var olmadığı için hem bilim dilinden hem de günlük dilden zamanla silineceğini savunan yüklem monizmi görüşünün tam tersidir. Yüklem düalistleri "halk psikoloji"sinin ve onun tüm önermesel duruşlarının insanın zihinsel hal ve davranışlarını anlamanın ve ifade etmenin vazgeçilmez bir parçası olduğuna inanır.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Kaynaklarda zihin^[1]^[2] yerine ruh^[3]^[4] ya da nefs^[5] terimleri de kullanılmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Durakoğlu, Abdullah (2012). "Descartes ve Searle'de Zihin Problemi" (PDF). FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 13. ss. 187-200. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.
^ Çelebi, Vedat (1 Temmuz 2015). "GILBERT RYLE'IN DÜALİZM ELEŞTİRİSİ VE KATEGORİ HATASI SAPTAMASI". Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 3. ss. 138-157. ISSN 2148-371X. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.
^ Bayraktar, Levent (2003). "BERGSON'DA RUH-BEDEN İLİŞKİSİ". 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.
^ Ovacık, Zübeyir (30 Haziran 2015). "Din Tabiidir". Mütefekkir. 2 (3). ss. 245-255. doi:10.30523/mutefekkir.130257. ISSN 2148-5631. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.
^ Doğan, Mehtap (2018). "İbn Sînâ Metafiziğinde Nefs-Beden Düalizmi Üzerine Bir Zihin Felsefesi Değerlendirmesi". İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 1 (49). ss. 161-184. ISSN 2458-7508. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hart, W. D. (1996) "Dualism", in A Companion to the Philosophy of Mind, ed. Samuel Guttenplan, Oxford: Blackwell, pp. 265-7.
^ ^a ^b Crane, Tim; Patterson, Sarah (2001). "Introduction". History of the Mind-Body Problem. ss. 1-2. the assumption that mind and body are distinct (essentially, dualism)
^ Aristotle (y. MÖ 4. yüzyıl ortaları) De Anima, ed. R.D. Hicks, Cambridge: Cambridge University Press, 1907; Books II-III trans. D.W. Hamlyn, Clarendon Aristotle Series, Oxford: Oxford University Press, 1968.
^ Aristotle (y. MÖ 4. yüzyıl ortaları) Metafizik (Metaphysica), ed. W.D. Ross, Oxford: Oxford University Press, 1924, 2 vols; Books IV-VI, trans. C.A. Kirwan, Clarendon Aristotle Series, Oxford: Oxford University Press, 1971; Books VII-VIII trans. D. Bostock, Clarendon Aristotle Series, Oxford: Oxford University Press, 1994; Books XIII-XIV trans. Julia Annas, Clarendon Aristotle Series, Oxford: Oxford University Press, 1976.
^ "Algılayıcı ruh bedenden ayrı bulunmaz, ancak zeka ayrıdır." Aristotle, De Anima III, 4, 429b3
^ "Ne zaman ki zihin mevcut koşullarından kurtulur, o zaman yalnız kendisi gibi görünür: sadece o ölümsüz ve ebedidir." Aristotle, De Anima, III, 5, 430a22
^ Plato (390s-347 BC) Platonis Opera, vol. 1, Euthyphro, Apologia Socratis, Crito, Phaedo, Cratylus, Theaetetus, Sophistes, Politicus, ed. E.A. Duke, W.F. Hicken, W.S.M. Nicoll, D.B. Robinson and J.C.G. Strachan, Oxford: Clarendon Press, 1995.
^ ^a ^b Robinson, Howard, "Dualism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2003 Edition), ed. Edward N. Zalta, http://plato.stanford.edu/archives/fall2003/entries/dualism/ 8 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Descartes, R. (1641) Meditations on First Philosophy, in The Philosophical Writings of René Descartes, trans. by J. Cottingham, R. Stoothoff and D. Murdoch, Cambridge: Cambridge University Press, 1984, vol. 2, pp. 1-62.
^ Hasker, William. (2015). Emergent Self. Cornell University Press. ISBN 978-1-5017-0288-4. OCLC 985885787.
^ ^a ^b Searle, John (1983) "Why I Am Not a Property Dualist", "Archived copy". 10 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2007. .
^ Donald Davidson (1980) Essays on Actions and Events, Oxford University Press. 0-19-924627-0.
^ Fodor, Jerry (1968) Psychological Explanation, Random House. 0-07-021412-3.

[6] Kaynaklarda zihin^[1]^[2] yerine ruh^[3]^[4] ya da nefs^[5] terimleri de kullanılmıştır.

[1] Durakoğlu, Abdullah (2012). "Descartes ve Searle'de Zihin Problemi" (PDF). FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 13. ss. 187-200. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.

[2] Çelebi, Vedat (1 Temmuz 2015). "GILBERT RYLE'IN DÜALİZM ELEŞTİRİSİ VE KATEGORİ HATASI SAPTAMASI". Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 3. ss. 138-157. ISSN 2148-371X. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.

[3] Bayraktar, Levent (2003). "BERGSON'DA RUH-BEDEN İLİŞKİSİ". 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.

[4] Ovacık, Zübeyir (30 Haziran 2015). "Din Tabiidir". Mütefekkir. 2 (3). ss. 245-255. doi:10.30523/mutefekkir.130257. ISSN 2148-5631. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.

[5] Doğan, Mehtap (2018). "İbn Sînâ Metafiziğinde Nefs-Beden Düalizmi Üzerine Bir Zihin Felsefesi Değerlendirmesi". İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 1 (49). ss. 161-184. ISSN 2458-7508. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.

[Hart-7] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hart, W. D. (1996) "Dualism", in A Companion to the Philosophy of Mind, ed. Samuel Guttenplan, Oxford: Blackwell, pp. 265-7.

[Crane2001p1-8] Crane, Tim; Patterson, Sarah (2001). "Introduction". History of the Mind-Body Problem. ss. 1-2. the assumption that mind and body are distinct (essentially, dualism)

[Ari2-9] Aristotle (y. MÖ 4. yüzyıl ortaları) De Anima, ed. R.D. Hicks, Cambridge: Cambridge University Press, 1907; Books II-III trans. D.W. Hamlyn, Clarendon Aristotle Series, Oxford: Oxford University Press, 1968.

[Ari1-10] Aristotle (y. MÖ 4. yüzyıl ortaları) Metafizik (Metaphysica), ed. W.D. Ross, Oxford: Oxford University Press, 1924, 2 vols; Books IV-VI, trans. C.A. Kirwan, Clarendon Aristotle Series, Oxford: Oxford University Press, 1971; Books VII-VIII trans. D. Bostock, Clarendon Aristotle Series, Oxford: Oxford University Press, 1994; Books XIII-XIV trans. Julia Annas, Clarendon Aristotle Series, Oxford: Oxford University Press, 1976.

[11] "Algılayıcı ruh bedenden ayrı bulunmaz, ancak zeka ayrıdır." Aristotle, De Anima III, 4, 429b3

[12] "Ne zaman ki zihin mevcut koşullarından kurtulur, o zaman yalnız kendisi gibi görünür: sadece o ölümsüz ve ebedidir." Aristotle, De Anima, III, 5, 430a22

[Plat-13] Plato (390s-347 BC) Platonis Opera, vol. 1, Euthyphro, Apologia Socratis, Crito, Phaedo, Cratylus, Theaetetus, Sophistes, Politicus, ed. E.A. Duke, W.F. Hicken, W.S.M. Nicoll, D.B. Robinson and J.C.G. Strachan, Oxford: Clarendon Press, 1995.

[SEP-14] Robinson, Howard, "Dualism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2003 Edition), ed. Edward N. Zalta, http://plato.stanford.edu/archives/fall2003/entries/dualism/ 8 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[De-15] Descartes, R. (1641) Meditations on First Philosophy, in The Philosophical Writings of René Descartes, trans. by J. Cottingham, R. Stoothoff and D. Murdoch, Cambridge: Cambridge University Press, 1984, vol. 2, pp. 1-62.

[16] Hasker, William. (2015). Emergent Self. Cornell University Press. ISBN 978-1-5017-0288-4. OCLC 985885787.

[ist-socrates.berkeley.edu-17] Searle, John (1983) "Why I Am Not a Property Dualist", "Archived copy". 10 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2007. .

[Davidson-18] Donald Davidson (1980) Essays on Actions and Events, Oxford University Press. 0-19-924627-0.

[19] Fodor, Jerry (1968) Psychological Explanation, Random House. 0-07-021412-3.

[not 1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Özgülük düalizmi nedir?, Özgülük düalizmi anlamı nedir?, Özgülük düalizmi ne demektir?